CONTENTS
-
1. Editorial …………………………………………..………………………..……..
2. Lehkhathawn : …………………………………………….…………....…….
- Pu Lalchungnunga, Hmunpui, Jampui Hill, North Tripura.
3. Pataima Huang - ….………………………………….….…………………….
- B. Vanhnuna, S. Lungpher
- R. Thansanga, Addl. Secretary, Govt. of Mizoram.
4. World Food Day 2001 Thuchah …………..………………..……...….
- Pu Aichhinga, Minister of Agriculture etc. Mizoram.
5. World Food Day Report leh Essay Competition a 1
st
Prize
Winner Essay ziah ……………………………………………..….……..….
6. Hreipui khuai tu thei leh Sekibuhchhuak…….……………….….
- Rev. Liandawla, Chairman, Task Force for Intodelhna Project,
Govt. of Mizoram.
7. Chawngtlangpui Agriculture Village ..…….……………..…..…….
- R. Thansanga, Addl. Secretary, G.O.M.
8. Leilet hlawk zawk a chhawr theih nan Co-operative Society
din………………………………………………………………………….……..
- Pu C. Lalchhunga, Asst. Registrar, Co-operative Society, Govt. of
Mizoram.
9. Tunlai finna leh thiamna hmanga Leilet enkawl hi Eizawnna
tling a ni …………………………………………………...............................
- Pu C. Lalthlamuana, S.M.S. (P.P), Kolasib.
10. Ei leh bar a intodelh nan a Kolasib District a leilet neih dan
phung zirna ………………………………….….……………………………..
- Pu Lalthanzuala, SDAO, Bilkhawthlir.
11. Agriculture Department bultuma Bangalore, Karnataka, zin
chanchin .....………………………………………………………………….
- Pu K. Ronghilhlova, President, A.M.F.U, Bilkhawthlir.
12. Management of Water Resources for Higher Sustainable
production of Maize in Mizoram ……..……………………………..
- Dr. K.Laximinarayana, Scientist (ICAR) Kolasib.
13. Keimahni ….………………………………………………………… ...........
AGRI MAG ZORAM LONEITU July Sept. 2001
2003
Editor
Dr. O. P. Singh
Director of Agriculture
& Minor Irrigation
Joint Editors
H. Thankhuma
Dy. Director of Agriculture
(Extension)
R.Zoramthanga
AAIO
Cir. Manager
Saitluanga Sailo
Foreman
Zoram Loneitu-a
thu chhuah duh nei
emaw, lehkha thawn
duh emaw chuan a
hnuaia Address-ah
thawn tur a ni.
Editor
ZORAM LONEITU
P.O. Box 098
Dte. of Agriculture,
Mizoram : Aizawl.
Pin - 796001
EDITORIAL
Mizoram thangduang tak chuan Ei leh Bar-ah intodelh tumin hma a la in, hma
pawh a sawn chho mek zel a. Tuna ram changkang leh ram ei leh bar a intodelh a, an thlai
tharchhuah te ramdang leh State dang a thawn chhuah tur nei te ang hian Mizoram chu
tun atanga hun rei vak lo ah hian kana wm ve turah ngai ila.
Ram changkang, ei leh bar a intodelh te chuan taima tak leh rinawm tak in, ram
tan, ram hming thatna tur leh changkanna turin kan thawk a ni tih rilru pu reng chungin
hna an thawk thin a. An lehkha thiamna leh finna, Agriculture Science a ni emaw, thiamna
dangte pawh mahni Farm leh inhmun lo ram enkawlna atan leh ei leh bara an ram a lo
intodelhna atan an hmang tangkai thin a. Sawrkar leh Company a hnathawh te chu
Voluntary hna ah an ngai emaw tih mai tur a ni a. Farmer nih leh kuthnathawktu nih hi an
inchhuanna a ni tlat a ni.
Tun kan Mizoram dinhmun ah hian, zirlai leh zir zo tawh lehkha thiam tak tak kan
tam tawh hle mai a. Sawrkar leh Company/Corporation etc. ah te hna thawh a, hna hmuh
mai a harsa tawh em em bawk si a. Kan thiamna te hi ram ei leh bara a lo intodelh theihna
tur a kan hman a, rilru kan siam a hun tawh hle mai. Mizoramah hian duhtawka lo neih
theihna tur hmunram a la zau tha em em mai a; kan ram leilung hi kan thlai chinte hian a
ngeih in, hlawk takin thlai te hi a la thar theih bawk si a. Hmanni mai khan kan Mizo
lehkhathiam pakhat chu Agriculture Office-ah a lo kal a, Pune ah M.Com zirzo hlim ani a,
chupa chuan, Ka lehkha zirthiam chhan chu, loneih a, kut hnathawh a, ram tana inhman
leh Mizoram hi ei leh bara a lo intodelh theihna tura tan lak hi a ni” a rawn ti a, a
entawntlak hle mai, sawrkar tan pawh tanpui a chakawm hle a ni, tunah pawh hian
Mizorama loneitu taima tak tak zing ah hian lehkhathiam engemawzat Mizoram ei leh
bara a intodelh theihna tura lo neiin, kut hna an thawk mek a ni.
Sawrkara hna awm leh awmlo zawng leh contract leh supply tesep beisei a
thuneitute ah tanpui beiseina rilru put ringawt mai tum lovin, kut hnathawh, hna zawn
hranpa ngailo, ram leh hnam tana khua leh tui tha nihna ni bawk, Mizoram a lo zahawm
zel theihna tura ei leh bar a intodelhna tur ni bawk si lamah kal tum zel ila, rilru I pe thar
zel ang u. Tuna loneitu taima tak tak te pawh hian rilru siamthar zel ila, taima tak in,
ramin ei leh bara a lo intodelh ngei theihna turin tan la in, hmasawn zel I tum thar ang u.
To,
The Editor duh tak,
ZORAM LONEITU
Mizoram, Aizawl.
Subject:- Zoram Loneitu a kaltluan zel theih nan ka duhsakna famkim ka hlan a che.
Kapu,
Zoram pawn a Zofa te pawhin “Zoram Loneitu” hi kan tangkaipui takzet a ni
tih hi ka han hriattir duh che a ni.
Ni kum 2000 A.D. a “ZORAM LONEITU”(chhuah thla chiah ka hre mai tawh
lova, “NEDFI (North Eastern Development Finance Corporation Ltd.) hmalakna tih kha
hriatchia ka duh a, khawngaih taka min han hriattir theih chuan ka lawm hle ang.
Ka hriat chian duh chu:-
1. NEDFI Office address, Guwahati a mi.
2. Heng NEDFI hnuaia a loan puk turin zirna lam bithliah a awm em?
3. NORTH EAST QUALITY (NEEF) loan puk turin lehkha pawimawh engtenge ngai?
4. NEDFI MICRO FINANCE/SCHEME-LOAN puk turin lehkha pawimawh engte nge
ngai?
Pu Editor khawngaih taka min hriattir theih chuan kei leh midangte tan
pawh malsawmna a nih ka beisei a, chuvangin nangma mimal angin lehkha ka rawn
thawn ngawt mai che a ni e.
I rawngbawlna ropui tak hi Pathian in malsawm zel rawh se.
I rintlak,
17.9.2001.
Hmunpui. Sd/-LALCHUNGNUNGA
Vill-P.O.Hmunpui, Jampui Hill.
North Tripura.
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
CHHANNA:-
I zawhna te hi “Zoram Loneitu”(October December, 2001) issue-ah chiang kuang
deuhvin rawn chhuah kan tum dawn nia.
Pa taima huang -
TUILEHLUANG NWDPRA PROJECT S. LUNGPHER HMALAKNA HNUAI A KA
HLAWHTLIN DAN LEH KA HMASAWNNA TE
Pu B. Vanhnuna, S. Lungpher
Tuilehluang NWDPRA S.Lungpher hmalakna hnuaiah kum 1999, February atangin
tlang leilet (Hill Terrace) siam hi kan tan a, DAO Saiha leh a staff, Project Officer te’n theih
tawp min chhuah pui a, Tun ah hian buh leh thlai chi hrang hrang chin theih na tur leilet
bial 35 Nos. ka nei a, Kum 2000 hian buh IR-64 leh PNR-162 ka ching a, a rah a thain a
hmin tha hle a, 4qtls. ka thara, ka leilet bial neih zawng zawng ah ka chin vek loh avangin
ka thar tam lova kum 2001 AD ah chuan ka bial neih zawng zawngah chin vek ka tuma,
chutiang tur chuan hma ka la mek ani.
Ka leilet (Bial Terrace) Buh ka chin lohna hmunah Bekang (JS-335) leh Vaimim ka
chinga, ka thar hlawk in lawmawm ka ti hle a, Bekang hi 0.3 Ha. ah ka ching a, tin 8 ka
thar a, Vaimim pawh tin 23 ka thar bawk a. Ka thar tlemna chhan nia ka hriat chu a lei a la
thar vang niin ka hria. Kum 2001 chuan tam tham tak thar ka beisei.
He project hmalakna hnuai ah hian Buh leh Bekang, Vaimim ka seng zawh ve leh
November 17, 2000 atangin Thlasik thlai chi hrang hrang ka ching mek a, ka hlawhtlin
ngei ka beisei bawk.
Heng thlai chi hrang hrang hi DAO Saiha Office atangin a thlawn in ka la a, thlai chi
mai bakah Tuilakna tur Aluminium pipe a thlawn in min pe a, min fit-sak bawk a, chu mai
ni lovin Dug out pond te min siam sak a, Dug out pond ah chuan tui ka khawl a, chu chu
thlai chawm nan ka hmang tangkai em em a. Thlai chawm nan bakah Dug out pond min
siam sak - ah chuan Sangha chi ka thlah a, a thang chakin ei zawnna tling khawp ni mai
thei dawn in ka hria a, ka lawm tak meuh ani.
He project hian min tihmasawnin ka tangkai pui em em a, tun a tanga kum 3 emaw
tal min la pui se, loneitu hlawhtling tak ka nih ngei ka beisei.
KUHVA CHIN
Pu R. Thansanga, Addl. Secretary
Phek 16 - na a thlalak khi kuhva kung ani a. Kum 1987 a Pu R. Thansanga, Director
of Agriculture a nih tirh deuhva a phun ani. A hmun hi Agriculture Director Quarter,
Aizawl ani a. Vawiin ni angah chuan kum 14 vel a lo tling tawh a. Kum 5 vel chu a rah
zawn a, amaherawhchu a rah a ei tlak mang lo. Tereuh te te, saihlum tia vel lekin a rah a, a
phak hle a, a rah bawr pawh tereuh te a ni. Hei hian a entir chu, Aizawl ang elevation,
3,500 feet chunglam ah kuhva hi chin chi loh a ni. A thla hi 2001 A.D. - a lak ani a. Aizawl
elevation hi feet 3,700 vel a ni.
WORLD FOOD DAY (2001) THUCHAH
- Pu Aichhinga,
Hon’ble Minister,
Agriculture etc.. Mizoram, Aizawl
UNO peng pakhat te zing ami Food and Agriculture Organisation a lo din tanna ni
16
th
October hi World Food Day atan puan a ni a, Kum 1979 atang khan kum tin khawvel
ram zawng zawng a UNO hnuaia member nihna nei ram ten he ni hi urhsun taka hman
thin a ni a. Food and Agriculture Organisation thiltum bulpui ber chu khawvel ramtin a
riltamna te, tuihalna te leh retheihna te theih ang tawka umbo tura hmalak hi ani a.
Food and Agriculture Organisation
dinchhuak tute zingah India ram hi hma-
latu pawimawh tak ah a tel ve avangin
World Food Day hi a ngai pawhmawh in
urhsun taka hman thin ani a. Tin, chu bak-
ah kumtin he World Food Day atan hian
FAO in theme (thupui) a hranpa in a
duangchhuak ziah thin a, kum 2001 atan a
thupui chu “Fight Hunger to Reduce
Poverty” tih a ni a.
Food and Agriculture Organisation
thiltum ber leh hmalakna bulpui ber chu
ei leh bara intodelh hi a ni a, he policy hi
kan ram a kan sorkar in hmalak a tumna
nen pawh a inmil hle mai a. Chuvangin
Agriculture Department lama ei leh bara
intodelhna tur hmalakna kal zel tur tlem a
zawng hemi ni denchhen hian han sawi-
lan lo tum dawn ila a tha ange.
Mizoramah hian leilet a siamtheih
ram zawl tha kan nei tam lo em em a.
State Land Use Board Survey Report ang-
in a pumpui thu ah 59,197 Ha. chauh WRC
a siam theih potential area kan nei a, tin,
heng potential area kan neih ah hian
25,350 Ha. te chu WRC atana develop
tawh a ni a. Amaherawhchu heng ram kan
develop tawh te hi kum tin a zavaia hman
tangkai a ni vek kher thin lova. Chuvangin
kan hmalakna tur pawimawh tak mai lo
lang nghal chu heng potential area deve-
lop tawh te hi a vaia chhawr tangkai leh
potential area la develop loh te hi chhawr
tangkai thei tur a ngawrh taka hmalak a ni
a. WRC potential area develop tawh te
duhtawk a chhawr tangkai an nih loh na
chhan bulpui ber chu potential area tam
zawkte hi kawng mumal in a kal pawh loh
vang an ni a, chuvangin heng ram te hi
theih ang tawka chhawr tangkai annih
theih nan Agricultural Potential Area
Connectivity lama nasa lehzual a hmalak
tum ani a, tin, potential area la develop
loh te pawh uluk taka dapchhuak in
kawng mumal tak siala heng hmun atanga
lei hausakna haichhuak thei tur hian
hmalak chhoh tum zel a ni bawk a. Tin,
Research and Development Wing chuan
Mizoram sik leh sa atan buh chi tha tam
tham fe an thiar chhuak tawh a. Heng buh
thar tam variety te hian Mizoram pumpui
a kan buh variety thar hlawk lo zawkte hi
thlak thleng vek tum a ni a, chutichuan
leilet ah hectare khat zelah buh thar 27
qtls. vel kan beisei thin hi 40 qtls. dawn
laiah kan hlan kai theih beisei a nih bakah
70 qtls., hectare khat atanga tharchhuak
thei buh variety pawh tunah hian
Research Wing chuan a enfiah mek bawk
a ni.
Mizorama buh variety kan intro-
duce tawh reng reng te hian an yield
potential dik tak an la pechhuak thei lova,
chuvang in yield potential dik tak an
tharchhuah theih nan hmalak mek zel
bawk a ni a. Kan rama potential area
tlemte kan neihchhun a buh leh thlai
tharte a tam thei ang bera haichhuak tura
hmalakna kawng hrang hrang han thlir
thuak thuak ila.
1. Tuikawng siam belh - Tunah hian MI
project zawh tawh 82 a awma, tin, project
23 thawhlai mek bakah project 13 siam
nan proposal a kal mek a. Tin, NEC hnuai-
ah project engemawzat siam a niin,
thehluh a ni tawh a.
2. Farm power machinery uar zawka
hman anih theih nan loneitu te tan awl-
sam zawka an lei theih dan ngaihtuahsak
mek a ni a.
3. Buh leh thlaite venhim nan leh leitha
kham khawp chawm an nih theih nan
chemical pesticides leh chemical fertili-
zers chauh hmang lovin Bio-pesticides leh
Bio-fertilizers uar zawka hmang chho zel
turin hmalak chhoh zel a ni.
4. WRC potential area kan neih tam loh
em avangin unit area a kan tharchhuah
tih pun lamah nasa taka Intensive Farm-
ing hmanga hmalak tum a ni a. Tunah
hian a tlangpui thuin kan cropping inten-
sity te hi 130% ang vel a ni a, hei hi 300%
cropping intensity a hlan chhoh tum a
niin, 300%cropping intensity nei tur hian
crop rotation thar duangchhuak in oil-
seeds leh pulses te leh thlasik thlai te
ching turin nasa taka hmalak tum a ni.
5. Mizorama leilet kan neih tawh sa tam-
zawk te hi hmanlai kan pi leh pu ten an lo
siam tawh tamtak a awm a, heng hmun ah
te hian farm machinery hmanga hmalak
tak tak harsatna hmun tam tak a awm a,
chuvang in heng hmun ah te hian farm
power machinery a duh tawk a hmalak
theih a nihna turin Land Improvement
lamah nasa taka hmalak a ngai a, chumi
rual rual chuan ram tha kan neih te buh
leh thlai chinna hmun a tan siam in Land
Development khawl tha leh mihring tha
hmanga uar zawk a hmalak zel tum a ni.
6. Loneitute tan eizawnna ngelnghet
siamsak an nih theih nan Watershed
Programme hrang hrang IWDP te,
NWDPRA leh WDPSCA te hmangin hma-
lak mek a ni.
WORLD FOOD DAY (16.10.2001)
A-PU AICHHINGA, MINISTER, AGRICULTURE etc. THUSAWILAI.
WORLD FOOD DAY (16.10.2001)
A-PU ROCHILA SAIAWI, COMMISSIONER, AGRICULTURE etc. THUSAWILAI.
WORLD FOOD DAY (16.10.2001)
A-Dr. O.P. SINGH. DIRECTOR OF AGRICULTURE & M.I THUSAWILAI
WORLD FOOD DAY (16.10.2001)
A ESSAY LAWMMAN, PU AICHHINGA, MINISTER, AGRICULTURE etc. IN A SEM LAI.
WORLD FOOD DAY REPORT LEH ESSAY COMPETITION
A 1
ST
PRIZE WINNER ESSAY ZIAH
Ni 16
th
October, 2001 kha World Food Day a ni a. Mizoramah pawh Agriculture
Department bultum in, Agriculture Conference Hall-ah, he ni (16
th
October, 2001) dar
11:00 A.M. - 1:00 P.M. thleng in Pu Aichhinga, Hon’ble Minister of Agriculture etc. leh Pu
Rochila Saiawi, Commissioner of Agriculture etc. te kaihhruaina leh hona in Programme
hlimawm tak hman a ni. Development Department atang te, Media lam - Journalist te,
Information & Publicity Department atang te, Doordarshan atang te in an rawn tel tha hle
a.
Dr. O.P. Singh, Director of Agriculture & Minor Irrigation te, Rev. Liandawla,
Chairman, Task Force for Intodelhna Project te, Pu Rochila Saiawi, Commissioner of
Agriculture etc. te leh Chief Guest, Pu Aichhinga, Minister of Agriculture etc. ten World
Food Day Thupui: “Fight Hunger to Reduce Poverty” (Retheihna umbo turin tam do
rawh) tih chu thiam takin an sawi a, a hlawkthlak hle a ni.
World Food Day denchhen hian Mizoram chhunga College zirlai te (Students)
inelna atan Essay Competition buatsaih a ni. An result chu hetiang hi a ni :-
1
st
Lalrintluanga, Class-XI Roll No. 12
Bungkawn College, Aizawl.
2
nd
H.K. Lalhmunsiama, Iyr B.A. Roll No. 131
Hrangbana College, Aizawl.
3
rd
Lalbiakkila, IIyr B.A. ‘B’ Roll No. 269
Govt. Aizawl College
C/o Lalpekthanga, Thakthing Tlang (T-12)
CONSOLATION PRIZE
1. Lalzahawma, Iyr B.A. Roll No. 40
Hrangbana College, Aizawl.
2. Lalawmpuia Ralte LLB (Pre) Roll No. 16
Aizawl Law College,
College Veng, Aizawl
3. R. Laltlanfela, IIIyrs B.A. Roll No. 20
Aizawl West College
4. C. Lalthazuala, IIyrs B.Sc Roll No. 34
Pachhunga University College
5. H. Lalrosanga, IIyrs B.A. Roll No. 75
Aizawl North College, Aizawl.
Essay Competition a pakhatna lawmman dawngtu Essay ziak
pawh kan rawn tichhuak e. Lawmman pakhatna in Rs. 4,000/-, pahnihna in Rs. 3000/-,
pathumna in Rs. 2,000/- leh Consolation lawmman Rs. 500/- theuh leh Certificate mawi
tak an dawng a ni.
ESSAY
THUPUI : FIGHT HUNGER TO REDUCE POVERTY
(Retheihna tikiang turin tam I do ang u)
Ziaktu : Tv. Lalrintluanga
Class XI
Bungkawn College
Aizawl
Roll No. 12.
FIGHT HUNGER TO REDUCE POVERTY
Kan thupui “Fight Hunger to Redu-
ce Poverty” tih hi saptawng a ziah anih
avangin Duhlian tawngin a awmzia lo sa-
wifiah hmasa ta ila a tha awm e. “Retheih-
na ti kiang turin tam I do ang u emaw
“Retheihna umbo turin tam do rawh” tih
emaw pawhin kan dah thei awm e. Tichu-
an, he thupuiin a tumber tak chu khawvel-
a retheihna umbo turin ei leh bar kan tla-
kchham thinna hi engtinnge kan tihkian
ang tih a ni. Chumi anih avang chuan
TAMNA chu enge anih tih te, engvang a lo
thleng thin nge tihte pawh kan sawi ang a.
Chumai bakah, Tamna avanga retheihna
lo thleng thin chu engtinnge kan tihkian
theih ang tihte kan sawi nghal bawk ang.
Tam emaw, Tamna tih awmzia pawh lo
sawifiah hmasa ta ila. Indo te, hrileng te,
khuarel chhiatna (Natural Calamities) etc.
avanga eitur tlakchhamna lo thleng thin
hi ani ti ila a chiang ber awm e.
Tamna avanga retheihna lo thleng
thin tikiang tur leh Tamna umbo tur chu-
an engvangin nge Tamna hi a lo thlen thin
tih leh, Tamna thlen thintu chi hrang hr-
ang te kan hriatchian hmasak a pawima-
wh em em a, chuvang chuan chungte chu
lo sawi hmasa ta ila.
Tamna thlen thin te zinga pawima-
wh tak chu hrileng avanga natna leh thih-
na hial lo thleng thin hi a ni. Hrileng avang
hian ei leh bar thawhchhuahna kawngah
nasa takin harsatna a thlen thin a. Ei leh
bar zawnna atana sum leh pai kan hman
tur te nen lam, natna avanga harsatna lo
thlengte enkawl nan hman alo tul thin a.
Chu chuan retheihna khurah min hnuklut-
in, taksa leh rilru thlenga harsatna min th-
lenin Tampui mitthi kan lo tawk thin ani.
Tin, a dawt lehah chuan Khuarel
chhiatna (Natural Calamities) lo thleng th-
in hian Tamna avangin retheihna a thlen
thin bawk a, beisei loh leh hriat lawk loh
chhiatna mihringte chunga lo thleng thin
hian kan nunphung a tidanglamin nun ha-
rsatna min thlen a, chu chuan Tamna khu-
rah min hnuklut thin. Chuvangin Khuarel
chhiatna, Leimin, Tuilian, Khawkheng leh
Lirnghing, Tlangkang etc. te hian Tamna a
thlenin retheihna nasa tak min thlen thin
bawk.
Ram leh Ram, Chi leh Chi inkara in-
nghirnghona leh indona hial lo thleng thin
hian Tamna min thlenin retheihna khurah
min tantir bawk thin. He harsatna avang
hian ram leh hnamin sum leh pai tam tak
a khawhralin, ei leh bar ngaihtuah nan a
sum leh pai kan hman tur te nen lam ralt-
huam lei nan te, indona senso atan te hm-
an a lo ngai ta thin a, hei hian Tamna ava-
ngin Retheihna min thlen thin bawk ani.
Tin, mihring pung chak lutuk hi
Tamna thlentu ani bawk. Ei leh bar kan
thawhchhuah leh dehchhuah aia mihring
pung kan tam hian, eitur, hnathawh tur
etc. te thlengin kan indaih zo lova, chu
chuan engkim indaih lohna min thlen a,
Tamna avangin retheihnaah min hruailut
bawk thin a ni.
A tir lama kan sawi tak ang khan
Tamna avanga Retheihna lo thleng thin
umbo emaw, titlem tur emaw chuan chu
Tamna chu engtinnge kan pumpelh theih
ang? tih kan hriat chian a pawimawh a.
Tamna hi mihringte harsatna min thlentu
leh retheihna awmtirtu chimawm tak a
nih avangin a tihbo leh pumpelhna kawn-
gah theihtawp kan chhuah a tul takzet a
ni. Chuvangin, chu Tamna tibo leh pum-
pelh tur chuan engtin nge hma kan lak
ang? tih chu hetiang hian lo sawi leh ta ila
a tha awm e.
A pakhatna atan chuan ei tur deh
chhuah kawnga hmasawnna (Agricultural
Development) hmasawnna hi Retheihna
lo thlentirtu. Tamna do nan thil pawima-
wh ber a ni. Tamna hi chhiatna leh harsat-
na hrang hrang lo thleng thin avanga eitur
tlakchhamna a ni tih kan hria a. Ei leh bar
hi mihringte nunna bul, a lova kan awm
theih loh, a pui a pang, a lian a te-a kan
mamawh a nih avangin chumi thawhchh-
uah leh dehchhuah kawnga hmasawnna
chu thil pawimawh ber a ni. Tunlai khaw-
vela Economic War lo thleng mek, ram
hausa leh ropui ten an hausakna hmanga
rethei zawkte an awpbehna hunah hian
Economic Development bulpui leh inngh-
ahna chu Agriculture lama hmasawnna
leh intodelhna a nih miau avangin, Agricu-
ltural Development hi Tamna avanga Re-
theihna lo thleng thin tihkianna hmanraw
pawimawh ber a ni. Chuvangin, ei leh bar
zawn kawngah hma kan sawn a, kan than
deuh deuh theih nan Agricultural Develo-
pment hi kan ngaihpawimawh ber a ngai
a ni. Hnathawktu leh sorkar thlengin ma-
whphurhna lian tak kan nei theuh a, lo
neih dan changkang zawk leh hlawk zawk
te, thlai chi tha leh hlawk zawk, khawl
changkang leh hmanraw tha zawkte hma-
nga ei leh bar zawn kawngah hma kan lak
a tul a ni, chuvangin tunlai khawvel chan-
gkanna hmang tangkai thei tura thiamna
kan neih a pawimawh a. Chutah chuan
hnathawktu leh sorkar lam pawhin theih-
tawp kan chhuah a tul. Sum leh pai te th-
lengin tam zawk leh nasa zawka hmalak a
ngai a ni. Tin, sorkar lam pawhin hnatha-
wktuten hlawhtlinna an chan ngei theihna
turin hetiang lama mawhphurtu bik Dep-
artment te pawh a tihchangtlun deuh de-
uh a pawimawh a ni. Tin, Agriculture lama
hmasawnna tur kan sawi ruala kan sawi
hmaih hauh loh tur chu Khawl hmanga
hnathawhna (Mechanisation) hi a ni. Kan
ram leilung a da-in, a bua tawh hle a,
tunhma a kan lo neih dan (Primitive Me-
thod) kha bansanin mechanisation kan
uar a pawimawh a, hemi tipuitling tur
hian Sorkar lam pawhin mithiam zawk
leh sum leh pai thlenga ruahmanna tha a
pawimawh bawk.
A dawt lehah chuan thil siamchh-
uah kawnga hmasawnna hi Retheihna
tikiang tur leh Tamna dova umbo turin a
pawimawh em em bawk a ni. Ram hrang
hrang te hi kan ram leilung a inang lova,
chumai bakah mihring pung chak lutuk te
avangin ram leh hmun kan indaih zo lova.
Chumai ni lovin lo in lo neihna hmun tur
ram te pawh kan indaih lova, amaherawh-
chu hemi avang ngawt hian ei tur kan ma-
mawh lo a ni chuang si lova. Chuvangin,
ramdang atanga ei tur lak luh nan sum leh
pai kan mamawh a, chu sum leh pai kan
mamawh hmuchhuak tur chuan thil siam
chhuah leh deh chhuah kawnga tan lak
leh hmasawn a pawimawh a ni. Chutiang
a nih avang chuan kan thil siam chhuahte
ram danga hralh a, thawnchhuak thei tur
leh, chuta tanga ei leh bara kan lo intodelh
theihna tur chuan Industrial Development
hi a pawimawh em em a ni. Chuvang chu-
an Tamna avanga Retheihna lo thleng thin
um bova tikiang turin Industrial Develop-
ment lama hmasawn tura tan lak a pawi-
mawh a. Ramin sum leh pai tam zawk a
dehchhuah a, ram dang atanga a mamawh
thildang ei leh bar turte thlenga awlsam
zawka a chawkluh theih nan hei hi a tul
tak zet a ni.
Tin, a dang leh ah chuan mihring
pung chak lutuk kan ven hi Retheihna
thlen thintu Tamna umbo tura thil pawi-
mawh em em a ni. Khawvelah mihring
kan pung zel a, leilung erawh chu a pung
ve lem si lo. Mihring kan tam tak avangin
ei leh bar leh kan mamawh thildang a
pung tulh tulh a, chutih rual chuan kan
mamawh dehchhuahna tur atan a ram tha
te, thlai tharchhuahna tur atan a hman
tlak erawhchu a tlem tial tial si a ni. Mi-
hring lo tam ta lutuk chuan kan mamawh
engkim indaihlohna min thlen ta a ni. Chu
chuan Tamna a rawn thlenin Retheihna
khurah min hruailut thin a ni. Chuvang
chuan mihring lo pung chak lutuk ta hi
kan ven a. Family Planning felfai zawk
nena kan inenkawl a tul. Chumai bakah
chuan kan economic dinhmun a zir a
chhungkua din thiam tur leh chumi atan a
inbuatsaihna kan neih theih nan sorkar
lam atangin zirtirna tha kan neih a tul
bawk. Chuvangin, Retheihna titlem tur leh
Tamna umbo tur chuan mihring pung
chak lutuk kan ven tlat a pawimawh em
em a ni.
A hmasa lama kan sawi tawh angin
ram leh ram, chi leh chi inkara inghir-
nghona leh indona hial lo awm thin hian
Tamna a thlen thin a. Chuvangin he Tam-
na do tur leh um bova, retheihna tikiang
tur chuan ram leh hnam inkarah remna
leh muanna tha a awm hi a pawimawh em
em a ni. Remna leh muanna a awm hian
ram leh hnamin chak takin hmasawnna
kawng a zawh thei thin a, remna leh mua-
nna tello chuan hmasawnna zawng zawng
hi a than a thu thei a ni. Chuvangin rethe-
ihna hrang hrang Tamna avanga lo thleng
thin titlem thei turin remna leh muanna
kawngah mitinin ke kan pen theuh tur a
ni. Remna leh muanna pawimawh zia ent-
irna tawite lo sawi ta ila, Gulf War rap-
thlak tak lo chhuah na chhan kha Iraq-in
Kuwait ram a run satliah vang a ni mai
lova, Iraq-in an ram economic dinhmun
chhe lutuk tihthatna anih beiseiin Kuwait
rama Oil khur te chu a it a, chu chuan ind-
ona rapthlak tak a hring chhuakin Tampui
mitthi a rawn thlen ta anih kha. Heta tang
ringawt pawh hian indona hi Tamna thle-
ntu anih zia a hriattheih a. Chuvang chuan
Tamna avanga retheihna lo thleng thin ti-
hbo nan remna leh muanna, chi leh chi,
ram leh ram inkar a pawimawhzia chu ka-
n hre thei awm e. Hemi avang hian remna
leh muanna alo thlen theihna turin mitin-
in theihtawp kan chhuah theuh tur a ni.
Mimal, chhungkua, khawtlang leh
ram hian Tamna umbo a, do turin ruahm-
anna tha kan neih a pawimawh bawk. Kan
mamawh leh kan thil tulte thawk chhuak
a, intodelh thei turin ruahmanna tha leh
hmantlak kan siam thiam a tul a ni. Ruah-
manna tha tello chuan chak taka hmasa-
wn turin hlawhtlin a har bik thin a chuva-
ngin kan chakkhai leh mamawh tinreng
phuhruk a, he Tamna, retheihna min thlen
thintu umbo tur hian ruahmanna tha leh
hmantlak kan siam thiam a tul em em a ni.
Tamna chu chhan hrang hrang
avanga ei leh bar leh thildang kan mama-
wh kan tlakchhamna hi a ni tih kan hre ta
a. Chumi chuan retheihna a rawn thlen th-
in tih pawh kan hre chiang tawh awm e.
Retheihna hian khawvel a tihrehawm a,
chuvang chuan chu retheihna min thlen
thintu chu theihtawp a do leh umbo kaw-
nga hma kan lak hi a tul tak zet a ni. Kan
sawi tawh angin, Tamna do tur chuan Ag-
ricultural Development te, Industrial Dev-
elopment, mihring pung chak lutuk ven te,
Remna leh Muanna tha neih te leh rua-
hmanna tha siam te a pawimawh a. Tunlai
khawvel han thlir hian ram hrang hrang-
ah Tampui mitthi a thleng mek reng a,
chutah chuan ram hrang hrang ten sum
leh pai tam tak kan dek ral thin - United
Nations (UN) meuh pawh hi chung mite
tanpui leh chhawmdawl chuan a hmanhl-
el a nih tak rik-ngawt mat hi. Tamna lo
thleng thin hian a tuartu te tan mai harsa-
tna a thlen a ni lova, khawvela mihring
zawng zawng hi min tibuai tel a ni zawk.
Hawh teh u, he Tamna tihbaiawm
tak, retheihna khura min hnukluttu hi
theihtawp a dova kan pumpelh theih nan
tan la ila, a nei leh hausa zawk ten midang
chunga hlei len mai lovin midang tanpuitu
nih tum theuh tur leh Siamtu duhdan ang
ngeia khawvel mihring zawng zawng te hi
lungmuang taka kan awmho theih nan,
hrehawmna khura min hnuklut thintu,
“RETHEIHNA TIKIANG TURIN TAM I DO
ANG U”.
REV. LIANDAWLA
CHAIRMAN, TASK FORCE FOR INTODELHNA PROJECT,
GOVERNMENT OF MIZORAM.
1
st
PRIZE WINNER, ESSAY WRITING COMPETITION ON WORLD FOOD DAY
TV. LALRINTLUANGA, CL.-XI, BUNGKAWN COLLEGE, AIZAWL.
AGRICULTURE QUARTER, AIZAWL
A PU R. THANSANGA KUHVA KUNG PHUN (PHUN KUM 1987)
S.D.A.E. (M.I.) OFFICE, CHAMPHAI
HREIPUI KHUAI TU THEI LEH SEKIBUHCHHUAK
- Rev. Liandawla, Chairman,
Task Force for Intodelhna Project,
Gov’t. of Mizoram.
Ka Nuchhimi chhuak ta si, ka Sakhi
raipuar lah chhuak ta bawk. Hmanlai zaw-
ngin Vai lal nupuiah ka awm, tunah erawh
ka pu Sazaa nau ka awi. Kan pi pu te zaw-
ngin thil pawh an lo nei tha na meuh mai.
Maurawkela Zawngkhuang ben rik ruala a
duh apiang awmtir thei leh Lalruanga da-
wibur, duh duh koh haw theihna leh duh
ang chantir zel theihna; chu mai a la nilo -
Phungpuinu ro thil tha Sekibuhchhuak, k-
an Pu Chhurbura’n a lo hneh chhuh tak,
duh hun huna sa leh buh auhchhuah the-
ihna khawlte meuh pawh zu lo nei a. Mah-
se, kan vanduai a, kan thil neih tha te pa-
wh min hum him tir thei tu leh min tifing
thei ber tur kan savun lehkha kha, kha ber
mai kha a pawimawh tehlul nen, a dahtu
khan sumhmunah, sumah kher lo zu dah
pek a. Ui in a lo pu bo ta hlauh mai si a, a
pawi ngei mai. Finna bul ber hlauh ta si
hek, kan pi pu te mawl lai denchhen hian
America leh Sapho te hian awlsam takin
an bum ang a, an Sekibuhchhuak te kha
nghawngkawl nena inthleng ah te an dil
ang a, an Zawngkhuang leh Lalruanga da-
wibur te kha - Hmui leh Herawt a thleng-
ah te an thlem ang a, anni lah mawl ta ng-
ang si chuan - an “aw” ta mai a nihte ka ri-
ng ta rum rum mai. An ramah an ni’n an
hawn thla ang a, an hmang tangkai ta em
em mai ni ngei tur a ni. An thlah te lahin
vaibuh sehrep nen hraileng kan awi a, “Ka
la zam ral mai awm e tlang bawmin,” tih
hlate hi a thunawnah kan la thlan mai
hmel e.
Vanneih thil thu-ah kan pi pu te ro-
hlu hi rin loh ang takin khawi laiah emaw
han hmuchhuak leh ta hlauh mai ila, Zaw-
ngkhuang ngei mai kha, darbakin han ak
teng tawng ila “America Dollar zawng za-
wng Mizoramah lo lut raw pip” kan ti ang
a, kan han beng karh ang a, a lo lut hem
hem mai dawn si a, kan hman sen loh hm-
el. Chutiangin, Lalruanga dawibur leh Sek-
ibuhchhuak te kha thu kan han pe ang a,
nitin ruai kan theh mep mep reng mai
dawn a ni a, kan vanneih dawn tehlul nen,
mahse, pi pu te at a leiah kan lo chau zo ta
si a, Hreipui khuaitu thei, tha tel kha chu
kan lo la kawl ve hlauh a, hmanraw dang
nen theihtawp chhuahin, tan la ila, hman
a mi kha a tluk lo deuh a nih pawhin, hm-
an ve theih tawk tak zawng kan la dap-
chhuak thei ngei ang. Zofa ten tan i’n la ve
tak tak dawn teh ang.
Saphote’n, “Mawlna hi Pialral a ni,”
an tih pek chu. “A mawl apiang an hlim a
ni” an ti zui leh nghal a, a dik duh awm tiu
teu. Mahse, “Zofate zawng chu Pialral-ah
chuan I kai ve lo mai ang u,” tiin ka insa-
wm duh a ni. A chhan pawh mawlna pial-
ralah zawng hlim mah ila, kan mi ang lo
nuih vur vur hmel.
Korean ho te chuan an ram an hma-
ngaih a, an ngaihlu khawp a, “Pathianin ni
ruk chhungin khawvel a siam a, Korean r-
am siam nan ni nga a hmang bik a ni” an
tia lawm. Mizoram siam nan hian Pathian-
in ni engzat tak hmang ve ang maw!! The-
nkhatte chuan Mizoram siam nan hian hu-
n tam Pathian hian a sen kan ring lo deuh
nge ! Kan ram a chhe si, a awih si, tuifin-
riat a hlat si, phaizawl pawh awm ve hlei
lo - Engatinge kan pi pu te khan khawch-
hak phaizawl tha kalsan a, khawthlang p-
hai zawl tha thleng zo leh lawi si lo, kham
kar zawng ang mai a khawsa tura helai
ram chhengchhe tak maia min khawsak
pui ngawt mai le, an tih te pawh ka hre
thin. Mahse, ngaihtuah teh Sekibuhchh-
uak leh khawizu leh hnutetui luang ram
tih hi inthenawm rial zu ni tlat pek a. Ai-
gupta bawih ni mek Israel fate kha Pathi-
anin a hruai chhuak dawn a, a hruailu-
hna tur ram a sawi chu Kanan ram a ni.
Kanan ram chu ruahtui tlak tlemna grep
pawh thlum duhna ram thlaler ramro, lu-
ngpui khawro tak tak awmna ram, thlai
pawh chin hleih theih lohna lai pawh tam
tak awmna, Zothlifim chu kaha? Chutiang
ram lum leh ramro chu khawizu leh hnut-
etui luanna ram, hming zu puttir mauh
lawi si a. An tum ram Kanan an luah chiah
chu le, raldo leh khawizu leh hnutetui lua-
ng rama siam tu tur chu an mahni Israel
fate ngei an lo ni tih an han inhria a, kh-
awizu leh hnutetui kha a lo luang zuih mai
a, an va tlan ta bawrh bawrh mai a lo ni
awzawng lo. Anmahni ngei khan an luan-
tir ta a ni zawk.
Reife a ni ta - Tualpui Kohhran-ah
an thuhriltu pakhat chuan thu a sawi a, a
uar khawp mai a,”……. .Engatinge Tualpui-
ah hian Thlawhtheihna a tum loh kan tih
chuan…..” a ngawi deuh vang vang a, ‘A tu-
m hmun a awm lo atin a ni’ a han ti a, nga-
ithlatu te an nui hak a. Tunah hian enga-
tinge Lengpuiah hian thlawhna a tum kan
tih chuan a tumhmun a awm atin a ni. Na-
whalh bawk khat siam tur hian Mizo pa
zawng zawng hi kal khawm ta ila, kan
siam theihloh hmel. Engatinge? A siamdan
thiam heklo i. Hetiang kan nih si chuan ni-
chin ah khan Pialral kailo tur khan kan
inngen tak na a, Pialral tlafualah mawlna
vengah kan thut nghuk hmel mang e. Ral-
tiang ram kan thlir a, a then te chu an duh
leh thla ah an lawn a, an duh leh tuihnuai-
ah an tleng tak zel zel a, keini erawh ngha-
wngkawl area-ah kan phurh rih lutuk ava-
ng in chawn a sek tha telh telh rih si a.
Tihpui nikhuaah ‘Leng dang mite’n Lal lai
par tlan in, min ngai lote’n hlimin an leng
si’ tih hi sa leh phawt rih mai ang.
Mahse, kan vannei e, ram awih leh
kham kar pawh thliar lo, mifing leh mima-
wl pawh iai chuang lo, mitin ta tur chanc-
hintha kan dawng ta hlauh a, kan nihlawh
chungchuang ta - Van Lal reng ro Pialral l-
unghlu chhartu zingah kan tel ta. “Thinlu-
ng a lamah hawn ila, ro thil dang a ngai
tawh lo vang” tiin kan zai tui ta, a lawm-
awm e. Mahse, kan zaitui mengrei, thoph-
ang mit fiah lo nge, Mana tlak dawn lai
hun emaw kan ti leh thut thin, thawk hah
lova tamtak neih nghek tumna ramah kan
lo pem lut leh huk thin. Thlarau lam ruai-
theh nikhuaah han Hallelui pawrin, han
Amen ki kuai ngak thin mah ila, kan nupui
ten vaibuh thlei an bang chuang lo va. Ha-
llelui awmzia pawh hre hawt lote buh leh
bal thar chhuahsa bawka khawsak kan rel
leh ruk ruk chhung hi chuan, lung a awi
thei chuang lo ang.
Zan dar 9:00 a lo ni a, mut te pawh
a lo hun ta, tui takin mu rawh le. Mahse, I
khum kha en la, ramdang siam tel lo in, h-
an mu chin teh - I mut a tui meuh na ema-
w! Zingah I tho va, I hmai phih la, I ha na-
wt rawh, chu mi zawhah thingpui han in
la, khang zawngah khan tui tih chauh lo
chu ramdang kutchhuak zu ni tlat pek a.
Chaw ei a hun ta, I ei ta malh malh a, I ch-
aw kil laiah khan ramdang ta zawng kha
rawn la ta thut se, puar lo chung pawhin
thawh tho a ngaih hmel. Mahse, Pu Saim-
ana’n Thawk dial dial ila, ei dial dial ila, a
peih lo inphut hlei lo ila,” a ti e, an tih ang-
in, Mana chhar lai ang kha a ni ber e. Hei
ang ram nuam hi ramdang awm ve tak
ang maw! Mahse, Silchar kawng a pin hla-
uh chuan le, Pu Mana sana zawrh ang mai,
chuti hlauh chu.
Kum 2002 atang chuan puan ven
sawi chhingin Pa riltamin thlawhhma I za-
uh dawn teh ang u le, kan Hreipui khuaitu
thei te kha han tuaihnum tan ila, kan hma-
nraw dang neih te nen khan. Mizoram Sa-
wrkar-in Sekibuhchhuak awmna kha a hr-
ia a, a laihchhuah dan tur fel tak in a dua-
ng ta. USA-in Osama Bin Ladena thurchh-
uah an tum ai chuan, keini chuan kan
hnehsawh ngial dawn a ni. Sekibuhchh-
uak kha a rei fu tawh naa lei pawh in a la
chhilh pil thuk vak lo a ni awm e. Econo-
mic Policy thar I lo hmu hnai tawh ang a,
chutih hunah chuan awmze neiin kut hna-
thawktu ten hna in kalpui thei tawh dawn
a ni. Lo nghak phawt mai teh le, rei a ni
tawh lo ang.
Chu Policy tharah chuan, mawhph-
urhna neitu nihna I kutah a awm dawn a,
chuta thil pawimawh tak tur chu -
Remhriatna, Taimakna leh Rinawmna a ni
ang. Remhriatna hi hmasawnna thluak
bur a ni a. Taimakna leh Rinawmna hi
hmasawnna thahrui chu an ni. Heng
pathum te hi nun- pui tak tak in Zoram hi
Silchar kawng a pin chang pawh a, ram
pawn lam an buai tawh zawkna,
intodelhna mai ni lo, hmasawnna
(economic development) ramah I chantir
ang u.
CHAWNTLANGPUI AGRI VILLAGE
- R. Thansanga,
Addl. Secretary, Govt. of Mizoram.
Kum 1997 - 99 inkar khan
Chawntlangpui khua hi Agriculture
Department-in theih tawpin a tanpui a.
He khua hi khaw lian vak lo. Lawngtlai
leh Kolodine inkara awm a ni a.
Agriculture Department - in a
tanpuina a pek leh a tihsak te chu
hengte hi an ni a:-
1) Oil Expeller 1 No.
2) Speed boat 1 No.
3) Aluminium Pipes 2 truck trips
4) Dug-out ponds 24 nos.
Tin, heng bakah hian Agri. link
road km khua atanga Kolodine lui
pawhin laihsak an ni bawk a. Tin,
chhungkua 12 tan, Contour trench
laihsak an ni bawk a. Tin, he khuate
hian Society pakhat Meat & Vegetables
Producers’ Society an din bawk a.
Hengte hi Pu Thansanga,
Director, Agriculture & Minor Irriga-
tion hun laia tihsak vek an ni a. A ram
velte a fanpui vek a, thlai tharchhuah
Kawlchaw kaia lawnga phurh thlak dan
turte pawh a ruahmanpui vek a.
Tichuan, tunah chuan an lo
hmunahte Pipe-a tui la in thlai tam
tawk an tharchhuak tawh a ni. Kumtin
bawkbawn, French bean, hmarchapui
leh hmarchate, antam chi hrang hrang,
bawrhsaiabe te leh behlawite leh thlai
hriaknei chi hrang hrang an thar-
chhuak teuh tawh a ni. Hengte hi Speed
Boat - in Kawlchaw kaiah an phur
thlain an hralh thin a ni.
Tin, Sangha dil an nei nual bawk
a. An zinga mi Pu V.L. Rinkima, Ex- VCP
pawhin kum 1-ah sangha Quintal 3½
vel a hralhchhuak.
He khua hi khaw entawntlak tak
an ni ve a ni.
LEILET HLAWK ZAWKA CHHAWR THEIH NAN
COOPERATIVE SOCIETY DIN”
By C. LALCHHUNGA
Assistant Registrar,
Co-operative Societies.
Vawiin ni 17
th
August, 2001 a “HL-
AWK ZAWKA LEILET CHHAWR TANGKAI
DAN” thupui hmanga workshop kan DAO
Kolasib ten an rawn buatsaih hi a lawma-
wm hle a, a tangkai hle pawh ka ring a ni.
Tin, kei pawh subject pawimawh tak mai
sawi tura min ruat ve hi lawmawm ka ti
hle a, kan Department pahnih tan pawh
malsawmna a nih phak hial pawh ka
beisei e.
Awle, ka subject atana min han tuk
ve chu “Leilet hlawk zawka chhawr theih
nan Coop. Society din” tih a ni a. Sawi pa-
wh a chakawmin a phurawm hle mai. Va-
wiin a ka thusawi lo ngaithlatu zawng za-
wng ten ngun taka lo ngaithla a. Society
tha tak, hlawhtling thei nghal tur din turin
a duh apiangte chu lo inngaihtuah nghal
mai a tha ang. Amaherawhchu Coopera-
tion-ah chuan, A duh apiang leh rinawm-
te tan” a ni tih kan hre sa dawn nia. Heti-
angin kan thupui hi han her rem ta ila,
thinlungah a chiang zawk thei em aw?
“Kan leilette hi engtinnge Cooperative So-
ciety-te hmangin hlawk zawka kan siam
theih ang?” Hetiangin sawi ila, kan work-
shop siamtute leh vawiina lokalte zawng
zawng ngaihdan ah kan luh fuh zawk mai
theih ka ring a ni. Henglai Kolasib District
chhunga kan leilet neihdan phung te, tun-
lai finna leh thiamna (Mechanised Farm-
ing) hmanga leilet enkawlte hi a that dan
kan la ngaithla dawn tho va, chuvangin
keini chuan kan leilette Cooperative anga
kan tihhmasawn theih dan tur te, kan lei-
letin rah hlu tak tak a lo chhuahte Coope-
rative anga hma la a, a neitute tana tang-
kai zawka a awm theihdan tur zir thlen
kan tum dawn a ni. Cooperative Society
din dan leh a hnathawh dante sawi ruak
ruak hmasa ila a thain ka ring, hetiangin :
COOPERATIVE DIN DAN
1) Membership : Mipuitling chin kum 18
chung lam, mi pangngai (mi a ni lo) a duh
apiang Sawrkar hnathawk pawh thawk lo
pawh, chhungkaw khat atangin pakhat
zel, upat lamah lutuk chin a awm lem lo-
va, a tlem berah 15 nos. aia tlem lo, a tam
lamah tiam chin (limit) a awm lo bawk.
2) Share & Admission fee : Mi pakhat tan
share khat hi Rs. 100/- leh Admission fee
Rs. 5/- a ni. Share hi duh zat zat lei theih
tluk a ni. Share thawh khawm zawng zaw-
ng 1/5(Hmun nga a thena hmun khat) aia
tam mi pakhatin thawh phal a ni lo. Mi in
bangin an share la kir leh duh se, kum
khat hnuah an share an la kir leh thei.
3) Area of operation : A huam chin atan
V.C. khat huam chhungte emaw, ram bial
(zau khat) khat tih angte emaw a zau
emaw pawh a ni thei.
4) Management Committee/Assembly :
Society te hi Managing Committee in an
enkawlin an kaihruai ber a, kumtin Gene-
ral Assembly neiin a hruaitu turte an
thlang ziah thin.
5) Bye Law : Society chuan an mahni siam
Bye-Law (Constitution) hmangin an inkai-
hruai thin.
Awle, heng dan leh dunte hi sei tak
sawi tulah ngai lo ila, Bye-Law-ah a awm
vek thova, chung Society-te chuan an Soc-
iety tan leh an member-te tana tha thei
ang bera hnathawh chu an tihtur leh a
tum chu a ni. Kan thupuiah khan, “Leilet
hlawk zawka chhawr theih nan Coopera-
tive Society din” a nih kha. Anih eng Socie-
ty nge kan din ang? Society hrang hrang
tam tak a awm thei a. Dawrkai chi te, Thil
siam chite etc. Kan subject-in a tum lam
chu leilet, lo neih lam a nih avangin heng a
hnuaia Society sawite hi din ila chung ch-
uan hmasawnna kawng a zawhpui theih
theuhin a rinawm :-
1) Farming Cooperative Society Ltd..te,
2) Agri. Development & Marketing Coop.
Society Ltd te.
3) Fruit & Vegetable Grower Cooperative
Society Ltd.,
4) Agro. Industrial Cooperative Society
Ltd. te,
5) Oil extracting Cooperative Society Ltd.
te
Heng a chunga kan han ziah chhuah
Society hming langte hian kan leilet hmun
azirin, leh kan thil thar azirte leh leilet
neitute hmalak tum dan azirin Society
hmingte chu a enga pawh hi a vuah theih
hlawm awm e. Hemi a ka han ziah chhuah
mai lohte pawh kan hmalak tum dan a
zira Society hming vuah tur dangte pawh
a la awm thluah thei ang.
Engtinnge anih Cooperative Society ch-
uan leilet hlawk zawka chhawr a nih theih
nan hma a lak tak ang? Entirnan : Hetian-
gin lo siam dawn ila :- Tuichhuahen.
Tuichhuahen Agri. Development &
Marketing Coop. Society Ltd.
Kolasib-ah hian leilet tha tak tak
awmna hmun Zau, “Tuichhuahen Zau” a a-
wm a, a area vela loneitute leh leilet neitu
mi 70 in Society, a chunga mi khi an lo si-
am ta angah ngai ila. General Assembly-in
ropui an han rel ang a, kha an area chhun-
gah khan engnge an chin ang engnge hla-
wk ber ang, buh an ching dawn a nih chu-
an eng buh chi nge tha ber ang, buh thar
zawhah thlasik thlaiah engnge an chin leh
ang, a lo thar hunah engtiangin nge
Society angin an tih zel ang, tihte an
hmalak dan tur tlangpui an rel tur a ni.
Chung Assembly-in a tlangpui a relte chu
Managing Committee-in a bawhzui tawh
dawn a ni,
(Vanneihthlak takin Tuichhuahen
Zauva leilet zawl tha vak lo zawng
zawngte chu kan sawrkar zarah Bull
Dozer-in a nawr zawl that sak vek ta mai
a, a lawmawm hle. 70 hectares zawl awm
anga chhut a ni. La nawr zawl lo se chu
Society chuan an member zawl nei tha
lote chu Bull Dozer hire-in a nawr
zawlsak vek mai dawn a ni.)
Tunah hian a lo zawl ta a, buh leh
thlai ching tur pawhin lei chu leh phut
(cheh phut) a lo ngai leh a. Heng leileh
hnate hi tunlai Kolasib velah chuan vai
hoten an thawk ber thin. Khawl hmanga
leilet/Farm siam hi a tunlai a. (Pu Lowry,
Seventh Day Missionary, Mizorama mi
khan USA-ah leilet mel li (4) bial vel a nei
a, chu chu mi pahnih (2)-in hneh takin an
enkawl zo vek a ni.)
TRACTORS : Society chuan tractor lian t-
ha chi a lei ang a, member-ten man tlawm
te te, man chanve-in an hire ang a, ni hnih
/khat lek lekah an leilette chu tha deuh
deuhin buh leh thil dang an chin duh leh
phun duhte phun theih turin a buatsaih
peih vek mai dawn a ni. (Mi ramah chuan
a chin pawh, a seng khawm leh pawh kha-
wlin an thawk mai thin. Tractor pakhatin
a daih loh deuh leh pahnih pathum an lei
mai ang.)
LOAN : A nih leh heng tractor-te hi kha-
wia pawisa in nge kan lei ang? Agriculture
Deptt. Loan te, Apex Bank Loan te, NCDC,
NEC etc.in an lei mai dawn ani, (Baktawng
Balhla te, Vanlaiphai Alu etc. te chu heng
Loan leh heng atanga tanpuina hian
Motor lianin an phur vut vut mai a ni.)
MARKETING : Heng phai zawl a fur leh
thlasik thlai tharte hi a hlawmin Society-
in member-te ta chu a la khawm ang a, a
to berna hmunah a hralh zung zung mai
dawn a ni.
PROCESSING : Member te thil thar, a her
dip chi te, Society khawlin a nuai ang a,
hriak a sawr chi te pawh chutiang bawkin
Society khawlin a sawr mai dawn bawk a
ni.
Tuichhuahen Agri. Dev & Marketin-
g Society Ltd. kan lo sawi chhunzawm zel
ang. Society hotu fel tak tak leh inpezo tak
tak kan neih avangin tlem a thawkmawh
deuh member ni ve si te kha duhsak hma-
sak turah pawh ngai ila. (Tunah hi chuan
mahni theih dan danin vaite chhawrin
thawh a ni hlawm a, kan leilet kan chhawr
tangkai dan a inthlau hle). He Tuichhuah-
en Society a lo din hnu hi chuan mi rethei-
te Leilet thar chhuah chu a in ang thup
thup ta mai a ni. An leilet that dan azirin
an hlawkin an hlawk lo mai tawh a ni.
Tuichhuahen Zauva zawl tha tui lak theih
zawng zawng chu an Society Tractor liana
hna an thawh avangin avaiin a chin tur
tha ber chin an lo ni ta vek a, buh pawh
helai zauva an thar thin let deuh thaw an
thar thei a.
Tuna Tuichhuahen Society a lo din
hnu hi chuan kan buh Tai sengna hnu kha
Society Tractor-in hneh takin Society
memberte leilet zawl zawng zawng kha
thla khat chhung velin a han let zo leh vek
a, a neitute chuan mahniin emaw Labour
ruaiin ni reilo teah an duh zawng zawng
thlai an ching ta thin a ni. Tuna an buh
chin thar let tam taka hlu kha an thlasik
thlai chin atangin an hmu thei ta a ni.
Tichuan kan thupui kha “Leilet hlawk
zawka chhawr theih nan Coop. Society
din” a ni a. Tuichhuahen Society a lo din
hnu hi chuan, a hma a an buh thar let
thelh an thar thei a, a hma a an buh that
nana labour tha sen chanve aia tlem an
seng leh a. Buh chin zawha an thlai thar
phei kha chu an thar zawng zawng 80%
vel chu a neituten an tel liau liau (net
profit) a ni thei phak hial awm e.
Awle, Tuichhuahen Society kha I la
sawi chhun zawm zel ang - Society mem-
ber ten chuti tak chuan Society thatna zar
an zova, enge Society tan an thawh ve tak
ang le? An Society tan thawh ve chu a ngai
ngei ang.
An leilet atanga an thar chhuah
zawng zawng 2% tal Society ah an chhun
luh kha chu an tih tur a ni ve ngei ang.
(5% lai pawh an Society rel duh dan ang
ang ani ang). Society in Tractor te an lei a,
Driver te chhawrin lei te an let a. Coop. S-
ociety hotu fel tak tak, lehkha thiam bawk
si, thil tih dan tur hre bawk si, nitina
member te tana tha tur anga thawka kan
rawihte lawmman atan te leh Society a m-
ember zawng zawng kum tawpa an hlaw-
kna (net profit) atana an mahni bawkin
hlawk taka an insem leh thin tur atan te,
2% tel kha chu phur takin, dik takin, rin-
awm takin an theh luh ve thin a ngai. An
Society kha member 70 an ni a. Leilet nei
zau deuh chuan cheng nuai khat man da-
wnte thil an thar ta a, a then chuan singli
singnga man, a then leh chuan sang sarih
sang riat man vel chauh an thar chhuak
hlawm thei a, average in Rs. 50,000/- thar
chhuak theuh angin ngaihruat ta ngawt
mai ila - 2% member ten an theh luh baw-
k chuan - 50,000/- ah chuan Rs. 1,000/-
theuh Society ten an theh lut thei ang.
Member 70 theuh luh tlingkhawm zat chu
Rs. 70,000/- lai a lo ni thei dawn a ni.
Thil dang kan ngaihtuah leh theih
chu kan Tractor lian khan memberte leilet
a siam fel vek hnu khan a ding mai mai
dawn lova, Member nilo ho khan an leilet
atan an hire char char dawn a, tin, kha
tractor khan lei a leh loh lai chuan nitinin
memberhote thlai thar Bazara zawrh tur
etc. man tlawm te tein a phurhsak reng
dawn a ni. Chung atangte, subsidy/grant
etc hmuh atang pawhin tlem tlem a rulin
kum thum hnuah chuan an lo rul tlafai
vek thei tawh ang.
Kan han sawitak ang khan Tuichh-
uahen Society tur kan han din mai a ni tih
kha hre thiam rual thah kan ni a. Hetiang
hian - Chemphai Society, Buhchangphai
Society te, Phaisen Society te, Chhimluang
Society te a din theih theuh ngei ang. A
hmun leh awm dan a zirin a hma lama kan
sawi ang khan Society hming pawh an
danglam theuh thei awm e. Tichuan “leilet
hlawk zawka chhawr theih nan Coop.
Society din” thu hmanga kan han sawi tak
duah atang te hian ngaihdan (idea) fel tak
a siam theih awm e. Tin, Cooperative
society te hi State sorkar atang mai ni
lovin, Central Financing Bank lian atangin
nasa taka tanpui theih leh tanpui thin an
ni. Chungte chu a tlangpuiin lo sawi ruak
ruak bawk ila :
1. NCDC F/A, Farmer Service Coop :
Farmer Service Cooperative Society-
te hnenah NCDC chuan financial assis-
tance heng atan hian a pe thei bawk a.
(a) Supply of Fertilizer
(b) Seeds
(c) Pesticides
(d) Insecticides
(e) Other Agril. Inputs
India ramah chuan heng Fertilizer
Manufacturing Company - KNIFRCO, IFF-
CO-te hi kan neih lente a ni, heng ho pawh
hi Coop. Organisation an ni a. Mizoram-ah
chuan fertilizer leh Agriculture thil dang
mamawh reng rengte chu Agriculture De-
partment leh MARU Cooperative Depart-
ment te kaltlangin neih theih a ni. Private-
a sumdawng ten an chang thei lo.
2. NCDC Agro. Custom Hiring Cen-
tre/Service Station :
He scheme hnuaiah hian Farmer/
loneitu ten chak zawk leh hmasawn zawk
a an leilette/huante an enkawl theih nan
Tractor, Power Tiller leh lei leh nana hm-
anraw tangkai tak tak hire theih tura rua-
hmanna a ni a. Mi harsa zawk te pawhin
an leilet atanga buh leh thlaite a tam thei
ang ber an thar chhuah theihna tura rua-
hmanna siam a ni.
3. NCDC scheme :
Storage for Financing creation of irri-
gation and water harvesting infrastruc-
tive/facilities by cooperatives (NCDC).
Hemi Schemes hian a hnuaia tarlante
siam theihna hi a keng tel a ni.
Activities :
a) Construction of temporary &
permanent check dams
b) Gully control structures
c) Percolation tanks
d) Contour trenching
e) Contour stone walls
f) Vegetative Barrier
g) Catch pits
h) Ditches on contour
i) Contour bunds
j) Compartmental bundings
k) Micro-catchments
l) Diversion of water to land areas
m) Digging tube wells
n) Canals
o) Levelling of field
p) Installation of pump sets
q) Terrace farming
r) Distributing pits
s) Equipments and drip/sprinklers
t) Community cells
u) Lift irrigation
LAND DEVELOPMENT/IM-
PROVEMENT :
Mizoram sorkar Agriculture Depar-
tment hmalaknain ram hman tlak tura
siamthatna hna beihpui thlak vek a ni a.
Land Development/Improvement Project
hnuaiah hian leilet tharte pawh siam belh
a ni. Cooperative lamah pawh Land devel-
opment leh Land Improvement Project tih
chak nan Land Development Banks siam
theih a ni a. He Land Development Bank
te hian long term, kum 15-30 Agriculture
loan te a pe thei a ni. State tam zawkah
chuan heng Land Development Bank te hi
tangkai taka hman a ni mek a, India rama
Agriculture hmasawnna sul sutu leh a ki
pawimawh tak an ni. State Level Coope-
rative Land Development Bank, state level
ah a awm thei a. District level Cooperative
Land Development District level ah, Prim-
ary Cooperative Land Development Bank
Primary level ah. Heng Land Development
Banks te hi siam theih vek an ni a.
Agriculture tih hmasawnna atana thil
tangkai tak a ni thei a ni.
FARMER SERVICE SOCIETY
National Commission on Agricultu-
re Fourth Interim Report (1971) tarlan
angin Agriculture lama hnathawk ten har-
satna hrang hrang an tawh mek zel
avangin leh an mamawhte duhthusam a
an hmuh theih loh avangin Farmer Ser-
vice Society (FSS) hi 1972-ah din tan a ni.
He Commission in routine a siam angin
Farmers Service Society te chu Block Lev-
el ang leh District level anga function tur
an ni a, heng FSS-te hi Registered Society
niin Bye-law te pawh fel tak nei an ni.
FSS-in a thil tum ber chu short term loan,
medium term loan leh long term loan te
Agriculture tihhmasawnna atana pekte an
ni deuh ber a. Tin, thil thar chhuah za-
wrhna (marketing of agriculture produce)
lamah pawh pawimawhna lian tak a nei
bawk. Uttar Pradesh, Assam, Karnataka
leh Bihar ah te hian FSS an tam ber a,
India ram pumah 2517 ah 2062 an nei a
ni. June, 1985-ah India ram pum FSS-ah
hian 5.8 million an awm a. 21.5% chu
SC/ST atangin a ni.
MINISTRY OF AGRICULTURE,
AGRICULTURE & COOPERATION :
Central sorkar-ah chuan Agricul-
ture leh Cooperation hi Ministry khat an
intawm a ni. Chumi awmzia chu Ministry
of Agriculture hnuaiah Agriculture Depar-
tment leh Cooperation Department an
awm tihna a ni a. He Ministry of Agricul-
ture, Co-operation Department atang hian
Weaker Section-te tan tanpuina te, loan te
a awm reng thin a, tin, society tha te tan
scheme hrang hrang siam thar a tum
bawk a ni. Tin, Rural Development kan
tih, state sorkar department hrang diai a
awm pawh hi, Central sorkar lamah chuan
Ministry of Agriculture hnuaia mi tho te
an lo ni leh a. Agriculture, Rural Develop-
ment leh Cooperation hi Central Sorkar ah
chuan hotu thuhmun nei kan ni a tih theih
a nih chu.
Cooperative Society te hi State Sub-
ject an ni a, India Danpui (Constitution)
ah pawh Directive Principles of State Po-
licy ah hian a kalpui dan tur a chuang vek
a, state sorkar kutah a awm a ni. Heng
Rural Development, Agriculture leh Depa-
rtment dang dangte hmalakna tichak tur
hian Cooperative Society te hi hmanraw
tha ber an ni a. State Development a kal
chak ber theihna hmun chu Cooperative
Society te hi an ni. Rural poverty kan tih
“Retheihna” um bo chungchangah pawh
Cooperative Society te hi an tangkai hle a.
State sorkar hian ruahmanna a siam a,
chu ruahmanna a siam chu bawhzui bawk
se. Tin, Cooperative Society-te hi hmanrua
atan hmang se, hun reilo teah Mizoram
chu ei leh bar ah intodelh ram a lo ni mai
dawn a ni. Chuvangin harh chhuak ila, ha-
wi zau ila, Central lama an tih ang bawkin
Mizoramah pawh Agriculture Department
te, Horticulture Department te leh Rural
Department-hote nen hian Cooperative
Department-te hi tang tlang ila. Mizoram
hi engtikawng mahin kan hnufual bik
lovang. Central lam atanga Leilet leh lo
neihna lama tanpuina awm theih dan
thatzia leh awm thuizia kan sawi tawh a.
Khang zawng zawngte kha Cooperative
Society through chauhva lakluh theih an
ni. Chuvangin -
“KAN LEILETTE HLAWK ZAWKA CHHA-
WR AN NIH THEIH NAN CO-OPERATIVE
SOCIETY I DIN ANG U
Ka lawm e.
NGAIHTUAH ZUI ATAN :
1. Mizote ei leh bar a kan intodelh thuai
theih nan state dang atanga kan thar theih
ve reng thlai etc. lokal thin hi dan tlat a
tha em?
2. Ram leh hnam humhalh nan Coope-
rative Society hi hmanraw tha berte zing
a mi a ni. Engtinnge kan hman ang?
3. Central-ah chuan Agriculture te, Horti-
culture te, Cooperation te leh Rural Deve-
lopment te hi Ministry khat hnuaiah an
awm thin a, Mizoramah hian tha taka kan
thawh tlan theih nan Coordination Com-
mittee siam a tha em?
4. Kolasib District-ah ringawt hian thlai
chi leh phun chi entirnan - Balhla tiak,
kuhva tiak. Hatkora kawlawm etc. leh Buh
chi, Bekang chi te Rs. 187,26,560/- man
etc. aia tam daih sem chhuah a ni a. Heng
supply tur hian kan agriculture behchhan
Cooperative Society hote hmang hian tan
tlan theih dan kawng zawn ve a tha em.?
Note : He article hi Kolasib District level-a
ei leh bar intodelhna tur atana Seminar
neih a mi a ni.
TUNLAI FINNA LEH THIAMNA HMANGA LEILET ENKAWL HI
EIZAWNNA TLING A NI
C.Lalthlamuana
SMS (PP), Kolasib.
Sawrkarin kan hman mai theih tura
Agriculture thiam thil leh hmanrua chi
hrang hrang (Irrigation, Tractors, Fertili-
zers, Pesticides etc.) a ngaihtuahna a rei
viau tawh nain, vawiin thleng hian tih
takzeta kan leilet eizawn nana hmang kan
la awm meuh lo hi a pawi takzet a ni.
Leilet atang hian sum tam tak lak-
luh theih a nih dan hi kan hre tawk lo
pawh a ni ang e. Vawi khat buh chin mai
leh hmun remchang laia tlem azawng thl-
asik thlai chin ngawtin lo neitu tam zawk
chu kan pawl tla mai thin a. Hetiang a nih
chuan, kum khat chhungin loneitu’n a tha
sen leh sum sen paih vekin ram 1 Ha. a za-
u ah Rs. 11,760/- vel ang chauh hlawkna a
tel tihna nih chu. Hna dang (income) nei
lo tan phei chuan a tlem takzet a ni. Hei hi
leilet nei mi tam zawk thlen chin a nih
avangin thangtharten leilet hlutna kan
hrethiam tawk lo pawh hi a awm viau
reng a ni.
Leilet hi eng anga enkawlin nge a h-
lawk ang? Kan zir chian a pawimawh tak-
zet a ni. Kan leilet hlawk taka ruahman t-
ur chuan tunlai finna leh thiamna hmang
a kan luhchilh a ngai. Ramdang entirnan :
India ram State changkang ber berte zing-
a mi Punjab khu lo thlir bing ta ila, India
indan tirh, kum 1947 lai vel kha chuan
State rethei ve te an la ni a. An hruaitu
hmasa ten nasa taka tan lain, Communica-
tion, Irrigation leh Power lamah hma an la
nain hmasawnna tam tak bul tan nan
hmang mahse, ei leh bar lamah thui tak an
thleng mai lo. Agriculture lama hma an sa-
wnna tak tak chu kum 1962-a University
an din atang chauh khan, a hmasawnna
ngelnghet rahbi an rap tan chauh a ni. An
ram Scientist leh zirlaiten an ram leilung
leh sik leh sa mila tih tak zeta research an
beihna rahbi atangin Agriculture-ah an lo
lar chhuak tan a. Kum 1967-ah phei chuan
Green Revolution rahbi hial an lo thleng
thei a ni.
Mizoramah erawh chuan mi mawl
zawk (hnamdang) enkawl turin kan
leilette kan dah hlauh thung. Agriculture
Science hi Science thang chak tak a nih
avangin thiamna nei leh mi hawi zaute tan
chauh lo phei chuan kan ram leilung
hausakna haichhuak turin a nih phung
hriatthiam a har hle.
Tunlai hian sawrkar hna hmuh a
har hle a. Agriculture Business kan hriat
chian zawk nan Department-in Trial &
Research, kan ram leilung mila hma a lak
tawhna thenkhatte tarlang ila :-
CROPPING PATTERN :
Crop Season kumkhat chhunga ruahmanna :
1. June - August Sept. - Dec. Jan. - May
Paddy (IR - 64) Garlic/Onion Bean
40.85qt/Ha. 28.4qt/Ha. 75.80qt. Ha
@Rs.6/Kg = 24510/- @Rs.30/Kg = 85,200/- @Rs.4/Kg = 30,000/-
Gross income/year = Rs. 1,39,710
(-) 30% Expenditure = Rs. - 41,913
Net return = Rs. 97,797/yr.
Net return/Month = Rs. 8,149.75/
(Rupees eight thousand one hundred forty nine) only.
2. May - August 15th Aug. - Dec. Dec. - April
Paddy (IR - 64) Paddy (Batsaborg) Maize
40.85qt/Ha. 17qt/Ha.
@Rs. 6/Kg = 24510/- @Rs. 19/Kg = 17,000/- 9000 (Greencobs)
@Rs.2/cob = 18,000/-
Gross Return = Rs. 55,556/-
-30% Expenditure = Rs. - 16,666/-
Net return/year = Rs. 38,889/-
Net Return/month = Rs. 3,240/-
(Rupees three thousand two hundred and forty) only.
3. Unpland rainfed :
May - August Oct. - March. Jan. - April.
Paddy 25qt/Ha. Garlic Maize (1/3 Area)
@Rs.6/Kg = 15,000/- Rs. 85,200 Rs. 6,000
Gross income = Rs. 1,06,200/-
-30%Expenditure = Rs. 31,860/-
Net Return/year = Rs. 74,340/-
Net return/month = Rs. 6,195/-
(Rupees six thousand one hundred and ninety five) only.
Hei hi uluk zawka zir chhoh mek a ni a, tha zawk leh hlawk zawka leilet enkawl dan
hi kan zawng mek zel a ni.
A chunga lo neihdan phung tarlan atang hian, kum khat Cropping season chhungin
tum thum emaw, thlai chin dan azirin tumli lai pawh thlai a chin hman a ni.
A hlawkna, tha leh sum senso paih vekin lo, 1 Ha. leka zauah, thla tin lo neituin Rs.
3000 - 8000/- dawn lai a tel thei dawn a nih chu. Tunah hian kan leilet pass neih dan
tlangpui hi 15 Bighas a ni tlangpui a, nimahse a aia zau kan neih dan a ni mah zawk.
Chutiang a nih chuan mi pakhatin thlatin Rs. 7,500 - 20,000/- lai a hmuh theih dawn a ni.
Ram a zauh poh leh per unit area senso a tlem tial tial a, ram zau zawk nei tan a hlawk
lehzual. Sawrkar hnathawkte an awhawm bik lohzia hei hian a tarlang chiang hle a ni.
Entir nan SDO (Engg) ten kum khatah Rs. 82,560/- vel hlawh ang nise, loneitu erawh
chuan chu aia tam mah a la lut thei dawn a ni.
LEILET ENKAWL CHUNGCHANGA HRIATTUR PAWIMAWH ZUALTE
TARLANG ILA :
1. KHAWL : Tractor neih theih nise a duhawm hle ang. Ram 24 Ha. nei tan Tractor
pakhat tawk viau. Tractor kan nei thei lo a nih pawhin Power Tiller a tha tawk.
2. THLAI CHI THA : Buh leh bal thar tam tur chuan Variety thlan thiam a pawimawh.
3. THLAI CHAW : Thlai chi tha apiangin chaw a mamawh tam. Chuvangin fertilizer
leh leitha hman dan thiam a tul hle.
4. Eichhetu natna hrik leh rannungte veng turin hmangchang hriat a tul zual. Tin,
thlai Variety thar hlawk te natna leh rannung lakah ven ngun a ngai zual.
5. Hlawk taka thar turin tui hman thiam a ngai. Kan thlaiten tui duh mamawh zual lai
an nei, hriat tum tur a ni.
Ei leh bar intodelh nana Kolasib District-a leilet neih
dan phung zirna
Pu Lalthanzuala, SDAO,
Bilkhawthlir
Kan pi leh pu atanga tlangram
nuam ti, chhem dam thli leh Zotuithianga
chawm len zofate kan ni a. Thlang an lo
tlak lai pawh khan kan pi leh puten
kawlphaite thlang lovin kan zotlang ram
hi an rawn chuan a, a thlang lawkah phai
zawl tha tak a awm tih pawh an hre ngei
ang tih a rinawm. Mahse, hei hian an lung
a dum tlat a ni. Mi lu la leh indova inrun
thin, tlang chhipa awm hi an himna atan
a tulin an mamawh tih hi chu thu
hnuhnung a ni. He zia hi tun thlengin
nghet takin kan la pu a, phaizawl hi nuam
kan ti tak tak thei lo niin a lang. Manipur
leh Kawlphai atangin kan unau ten he
Zoram nuam hi ngaiin an lo haw khawm
mek bawk a ni.
Tlangram chu nuam tiin thlahlel
mah ila, kan phaizawl neih hlutzia hi kum
50 kum 60 vel kal ta atang khan kan lo
hre daih tawh a, Kan duh lo va, kan
kalsan tawh kawlphai leh Manipur
(Tuithapui) phei lamah te leilet zawngin
an lo pem chhuak leh tawh a. Zoram
hmun hrang hrang atangin Chemphai
ruam leh tuna Kolasib District chhunga
kan phaizawl te leileta sual turin Sai leh
Sakei te, Thosi bupuite an lo tawn darh
tawh a ni. Chung chu tuna kan District leh
Sub-Division ten kan chhuan em em
phaizawl leilet hmunpui hi a ni.
Kolasib District a phaizawl awm
zawng zawng zau zawng chu 5721 Ha a
ni a, tah hian Bilkhawthlir Sub-
Divisionah 2144.45 a awm a; Zawlnuam
Sub-Division ah 1301.5 Ha, Kolasib-ah
845.0 Ha, a awm. A vaia Kolasib District a
leilet developed tawh emaw, buh chinna
zauzawng chu 3214.79 Ha. a ni a,
Bilkhawthlir Sub-Div, ah 1461.68 Ha a ni;
Zawlnuam Sub-Div, ah 556 Ha. Kolasib-
ah 4190 Ha. Heta tanga Kharif buh thar
theih zat a chhut chu Bilkhawthlir Sub-
Division ah 55543.84 qtls., Zawlnuam-ah
19,460 qtls., Kolasib ah 14,665.0 qtls.
Chutichuan Kolasib District pumpuia
Kharif (Fur) chauhva buh thar thei chu
1,15,732.44 qtls. a ni. Leileta siam theih
tuna la siam loh hi siam vek phei ila kan
thar tam ngawt ang. Chu mai a ni lo, Tai a
chin theih a, kan chin leh thar zat kan
chhut nghal lo zawk a. Hei bakah buh
thar hlawk (HYV), tui si te hi ching ila,
Mizoram tan Kolasib district hi kan va
hluin kan va pawimawh dawn em, Buh ni
lo, thlai dang chin tha zawk a kan hriat
leh han ching leh nghal ila. Mahse hetia
hisap ang hi chu kan ni lo. Kan leilet neih
dan phung a fuh tawk loh avangin.
LEILET NEIH LEH LEH ENKAWL
DAN TLANGPUI
Tunlai kan leilet neih dan tlangpui
chu hetiang hian sawi ta ila :
1) Vai kan enkawl tir. Kum rei tak a ni
tawh hlawm.
2) Buhpui atangin hauh zat kan nei a, kan
la thin.
3) Kan lovah engzat nge thar kan hre tak
tak lo.
4) Kan buh lak hi a thar atanga engzat
nge tih leh vai, a enkawltu ten engzat nge
an chan chiah kan hre lo.
5) Kan lova thar tho Tai atangin hauh kan
nei lo a ni ber.
6) Kan lo enkawltu vaite hi kan control
thei lo tlangpui a, chuvang chuan kan buh
duh zawng emaw kan thlai duhzawng
kan chin tir thei lo.
7) Tai ang deuhin, thlai dang pawh an
ching thin, mahse kan thik lova, hauh kan
nei ngai lo.
8) Kan leilet vaiin an enkawl dan hi kan
ning thawkhat, tihdanglam erawh kan
tum lem lo; sawrkar tihdanglam theih tur
nia ngaiin chhan ngaiah kan inngai
tlangpui.
9) Sawrkar atanga development, irri-
gation, Land development a free a thlai
chi leh input dang dawn pawhin kan buh
thar hauh zat kan tipung chuang lo.
10) Mahni chuan leilet hna thawh kan
tum tawh lo hrim hrim.
11) Leilet enkawltuten bial tlang an sawn
ngai lova, hlo pawh an thlo vak lo.
12) Tractor leh Power Tiller neihte hi Vai
thlakna tura ngai deuh vek kan ni. Sawi
tam leh sawi sei vak ngai lovin a fel lohna
leh siam that ngai laite chu kan hai lo
theuh.
THLIR DAN LEH RUAHMANNA
Ka sawi tak ang khan leilet
neituten kan leilet vaiin an enkawl dan hi
kan ning ve tawhin tihdanglam pawh kan
chak tawhte pawhin a lang a. Tihdanglam
tum phei chu kan la awm lem lo. Hei hian
kan ning tak tak lote pawh a ti-ang thei.
Chuvangin kan leilet neihdan phung
tidanglam turin hetiang hian ruahmanna
siam ta ila.
1. LEILET NEITUTE TUMNA :
A neitute ngeiin an tum hma chu
kan leilet neihdan phung hi kan thlak
lovang. Vaiin min enkawl sak lovang tih
kan hlau hi a dik a, vai dang, min
enkawlsak chak, kan leilet enkawl hi a
vanneihthlak a ni tih hria, leilet enkawl
thiam tho, tam tak an awm tih hriat ngam
a tha a. Thlak tum rilru put a, khawkhata
mi emaw, zau khat ami emaw sawm telin
intiam ruala bul tantu nih a ngai. Tunge
hmahruai ang le?
2. INCHHAWR DAN TIHDANGLAM :
A tira kan sawi tak angin tlang
thengthaw ngaina, hmun hulhara khaw-
sak nuamti chi kan ni a. Leileta indai
berha leilet hna thawh kan peih rei lo.
Tlangram lo nei chi, huan thlai, thei leh
kuhvate enkawl chi kan ni. Chuvangin vai
hi kan chhawr zui zel a ngai ang. Mahse
kan chhawr ang a, an thawh hlawh kan
pe tur a ni. Leilet atan kan chhawr anga
an thawh hlawh kan pe ang, Buh phunah
kan chhawr anga, an thawh hlawh kan pe
leh ang, chutiang zelin Labour-ah kan
hmang tawh ang. Tuna kan chhawr ang
ni lo hian. Tuna kan chhawr danah hian
tumah dem tur an awm lo. Zoram hmun
dangah pawh hnam dang leilet enkawltu,
kan tih ang ni lovin an chhawr mek.
3. KHAWL HMAN :
Khawl hman hi a tha, a chaka, a
hna a tha bawk. A theih chin chinah kan
hmang tur a ni. Vai thlakna atana ngaih
leh khawl neih huna leilet enkawl dan
phung tidanglam tura inngaih hi a
hmanhmawh loh thlak khawp mai. Khawl
tih chi a awm a, Khawl tih theih loh chi a
awm. Tih theih tur pawh nise kan hmang
mai lovang. Entirnan buh phun leh hlo
thlawh a seng thlengin.
Bilkhawthlirah Tractor 6 a awm a
Leilet hnathawh nana hman chu 1 chiah a
ni. Power Tiller chu thildang a hman chi
vak a nih loh avangin a awm chhun 2 chu
farm operation atana hman a ni. Chutiang
bawkin Vairengteah 4 a awm a, farm
operation atana an hman chu 1 a ni.
Phaisen leh Buhchang ah pawh Tractor 1
ve ve a awm a, farm operation hman a ni
lo. Hei hian Tractor te pawh hi neih belh
ila, operator (Driver) te Mizo tho an nih
chuan kan tuipui rei tak tak a ngem tih hi
min ngaihtuahtir nasa. Mechanisation
kan sawimawi lai leh vai thlakna atana
kan beisei lai mek hian.
4. HMASAWN ZELNA KAWNG A DAL :
Hmasawnna kawng kan zawng tak
tak dawn a nih chuan kan District tan leh
Sub-Division tante, Cropping Pattern leh
Cropping System tharte kan duang tur a
ni a. Market thlirin thlai chin tur leh thlai
rau rauah pawh a thar hlawk, a tui chi,
rannung leh natna laka fihlim,
khawlum/khawvawt ngam, kan area mil
tur dapchhuah tur a ni a, Chung
ngaihtuah buai chu a sawt hrih lem lo,
kan in her danglam hma chu.
5. MARKETING SYSTEM THA :
Agriculture a hmasawn tak tak kan
tuma tan kan lak dawn chuan marketing
system tha, kan thlai tharte man man
zawka rang taka deh ral theih a tul. Chu
chuan hma a hruai pawh a ngai. Duhthu
sam chiah lo mahse, kan Kuhva leh
Hatkora market-te a that deuh avanga
kan phurpui dante pawh hi entirna
pakhat a ni.
Marketing System tha nei turin
sawrkar a chet a tul a, sawrkar
Department emaw Cooperative Society/
Corps nung tha takin a buaipui a tul.
Infrastructure tha, Kudam, motor leh
thildangte hi thil pawimawh a ni. Chuti a
nih loh chuan a hralhna emaw a
thehthang danah kan buai tho vang. Tuna
sawhthing, sangha leh thildang kan
buaipui ang hian.
Agriculture Marketing hi a dang a,
Industrial Produce Market ang a ni lo.
Trade & Commerce Dept. leh MAMCO-te
pawh kan nei. Chet tak tak a har. Society-
te pawh din ila. Agriculture leh a
marketing a kan chian loh chuan kan
thleng sang lovang. Engnge kan buaipui
tur a chu, engzat nge kan chin, engzat nge
thar, tute nge lei duh, khawi hmunah nge,
tihte hi marketing season thlen hmaa lo
survey lawka hriatsa a ngai. Hei hi thlai
zawng zawng tan a ni.
Tuna kan neih danah hian chung chu
kan hre thei lo. Engzat nge thar ang a,
engzat nge marketable surplus ni dawn
tihte hi kan leilet neih dan phung siksawi
fel hmasak phawta hriat chi a ni. Buh
chauh a ni lo, tuna State pawna kan buh
thar chhuak nasa leh leilet neituten vai
hnena an hralh thin hi kan ngaimawh a
nih chuan leilet neih dan phung tih-
danglam a, marketing tha a thawi
danglam chi a ni.
TLANGKAWMNA : A tawpna atan chuan
ei leh bar a kan intodelh nan emaw
Zoramin hma kan sawnna turin keini
Kolasib District hian kan leilet enkawl
dan hi kan tih danglama. Marketing
system tha kan neih a tul. Rilru tak takin
Zoram tana tan la tan turin ka sawm a
che u.
AGRICULTURE DEPARTMENT BULTUMA BANGALORE, KARNATAKA
ZIN CHANCHIN
Pu K. Ronghilhlova,
President, AMFU
Bilkhawthlir.
Kei atana sawi nin theih loh tur ka
fan ram, foreign leh New York pawh ni
lem chuang hauh lo tur. Pu B. Ramnunsa-
nga, A.E.O. hova kan zinna Bangalore cha-
nchin hi tlem tal kan tarlang ve teh ang.
Dt. 23.9.2001, zing dar 10:30-ah
Aizawl chhuahsanin tluang taka ni hnih
aia rei mah kan kal vang vang hnuah Dt.
25.9.01 zan dar 8-ah Bangalore kan
thleng thla ta rawih a, mumang te pawh a
ang rum rumin ka hria. Kei, Bilkhawthlir
pa, leileta kawla ni chhuak chhiara feh
thin tan chuan, kan zinna kawng tluana ka
thil hmuh te chu hmuhnawm tak vek an
ni. Bangalore kan thleng chu Karthik
Palace-ah kan innghat a, tui taka zan kan
mut hnuah kan kal chhan angin Horti-
culture leh Agriculture hmun pawimawh
fang turin kan in puahchah nghal a. A
hmasa berin Bawngvulhna farm ropui tak
kum 1923 daiha din tawh chu kan en
hmasa ber a, a ropuiin, ran an duat dan
leh enkawl dan te chu entawn tlak hlein
ka hria. A tlangpuiin Bawngpui pakhat
hian nikhatah 45 litres vel a pechhuak
thei a, an bawngte chu Kg 300 te an ni
hlawm a ni.
Hemi zawhah hian Indo-America,
thlai leh pangpar chi hrang hrang kui
tiahna hmun kan tlawh a, he hmun zau
takah hian thlai chi hrang hrang leh
pangpar chi hrang hrang an kui tiak a,
enkawltu bik awmin tui te ngun takin an
pe a ni. Dt. 26.10.01 ah chuan Mysore
khawpui “A Land of Horticulture Excel-
lency” an tih mai panin kan tlan leh ta pur
pur mai a. He khawpui a Central Food
Technological Institute, hmeichhe pakhat
kaihhruaina hnuaia awm mek chu kan
tlawh a. Thlai an vawn that dante leh
hmun hrang hranga an thawn chhuah
dante han hmuh chuan Mizoram thlai
tharte hetianga tih ve theih hun a
nghahhlelh awm duh hle.
Tin, Vaimim herna hmun ropui tak
mai kan tlawh bawk a, he hmunah hian
nikhatah vaimim metric tonne tam tak an
her thin a, a khawl ringawt hi chhawng
nga a indawt a ni a, kan ram a awm ve
atan ka it hle. Tin, heng bakah hian
Mysore khawpuia khualzin te tlawh thin
lar zual Maharaja’s Palace, Jaganmohan
Palace leh Art Gallery te kan tlawh a,
chung kan thil tlawhte chu a ropuiin a
mawi tak zet hlawm a ni.
Kan tlawhte zinga sawi hmaih miah
loh tur chu Floriculture (Pangpar khawi-
na leh siamna hmun) hi a ni. He hmun hi
Agriculture Department pawhin sum hnar
tha taka a neih a ni a. He hmun mawi tak
hian khualzinte a hip em em a, entute
tlawhna ringawt atang pawh hian sum
tam tak an la lut thin. Ni bik Republic Day,
Independence Day-te hian Flower Show-
te pawh an nei thin a. Heng pangpar
chinna leh khawina hmun mawi tak tak hi
hawsan hrehawm khawpin mitthlaah an
cham. Heng pangpar mawi tak tak kan
thlir lai hian kan ram Mizoram, engkim
that duhna leh to theihna hmunah hian
hetiang hmun te hi nei ve ila a van
hmuhnawmin a va nuam dawn em ka ti
vawng vawng a ni.
Tlai lamah Brindavan (tuikhuah)
mawi tak mai awmna hmun kan tlawh a,
he tui khuahah hian Musical Fountain an
tih mai rawng chi hrang hranga tui chik
chhuak hmuh turte a awm a, Motor boat-
ah te chuangin thla te kan la a, kan hlim
tlang hle. He hmun hi nitin mi 30,000
velin an tlawh thin.
Hemi zawhah Bangalore-ah vek
kan kir leh a, Bangalore khawchhunga
Agriculture hmun pui chi hrang hrang,
Bekang chinna hmun te leh thlai chi hrang
hrang chinna hmunte kan tlawh kual leh
a. Leilung an sawngbawl dante leh thlai
that duh nana an thil pawlh dante kan en
a, an hna thawh danah ruahmanna fel tak
neiin mi tinin an thawh tur theuhte an
thawk a, kut hna thawka eizawngtute
pawh society dinin an thil tharte an hralh
bakah heng mithiam bik Department-a
thawkte chuan scientific cultivation of
Horticulture crops chungchangah a khat
tawkin training an pe reng bawk a ni.
Tin, Karnataka leh Tamil Nadu
State ten an in chuh Cauvery lui te kan
tlawh a, Tippu Sultan Summer Palace te
leh thil mak dang dai tak, khawvel sava
intawh khawmna hmunpui te kan en a,
mit a tlaiin beng a tlai hle. Heng kan thil
hmuh leh hriat atangte hian taimakna leh
thawhrimna bakah inrelbawlna tha a
pawimawh em em tih min hriatchhuahtir
a ni.
Heta zinte hi khaw hrang hrang,
Khumtung, New Saiha, Tlangkawn,
Champhai, Kawnpui, Darlawn, Lunglei,
Zemabawk, Bilkhawthlir leh Kolasib
atanga thlan khawm kan ni a, kan cham
chhung hian harsatna leh buaina engmah
tawk lovin tluang takin hun kan hmang
thei a, kan hruaitu Pu B. Ramnunsanga,
Sialsuk A.E.O. chungah kan lawm takzet a.
Kei, kum 70 chuang lam tawh, hetiang
hmun hla tak ropui leh mawi tak takte
tlawh theia min siamtu Pathian leh
Agriculture Department chungah ka lawm
em em a ni.
MANAGEMENT OF WATER RESOURCES FOR HIGHER
SUSTAINABLE PRODUCTION OF MAIZE IN MIZORAM
Dr. K. Laxminarayana
ICAR Kolasib, Mizoram
Introduction :
Water is vital for plant develop-
ment and is involved in the growth and
development of plant directly or indirect-
ly. About 90% of the volume is occupied
by water in plant tissues. The estimation
of water requirement of crops is one of
the basic needs for crop planning. Water
requirement may be defined as the quan-
tity of water required by a crop in a given
period for its normal growth under field
conditions at a place. Water is needed
mainly to meet the demands of evapo-
transpiration and the metabolic activities
of the plant, both together known as
consumptive use. Since the utilization of
water in the metabolic activities of the
plant is negligible, loss of water through
evapo-transpiration is considered as con-
sumptive use. Water requirement also
includes application losses and water re-
quired for land preparation etc. Water
requirement is the demand and supply
which would be contributing from irri-
gation water, effective rainfall, soil profile
contribution including that from shallow
water table.
Physiography :
The physiography of Mizoram can
broadly be divided into hills and valleys.
Hills are further divided into three
categories based on elevation viz., a) High
hills (about 1300m msl); b) Medium hills
(500 to 1300 m msl) and c) Low hills
(<500 mm.)
The hills are situated in north
south direction parallel to each other with
valleys in between them. Valleys are
found in Tiau valley and Champhai in the
east and Champhai and Buhchangphai in
the north and along the rivers Serlui,
Teirei, Tuiphai etc. Dissected hills and
hillocks are dominantly found in most of
the western parts of the state. The area
under different sloping categories pre-
sented in Table 1 as :
Around 36% of total geographical
area is lying under a sloppiness of > 50%
and 13% area is lying under a moderate
slope of <25%. The classification indi-
cates that the topography is undulating
hilly terrain with a little extent of area
under lowlands.
Climate :
The average rainfall for the last 15
years in the state is 2376 mm which
occurs mostly during March-September
due to South West monsoons and North
East monsoons. The climate is favourable
for the growth of various number of
crops, with a maximum temperature of
20-33 and a minimum temperature of
11-25 (Table
POTENTIALITY OF WATER
RESOURCES
Rainfall : Rainfall is the major source of
water requirement for almost all the
crops. Most of the rainfall (65% total
rainfall) received in the months of May -
August. It was observed that highest
rainfall was received in the month of
August (about 20% of total rainfall). The
annual average rainfall in Mizoram varied
from 2500 - 3500 mm. The southern and
eastern parts of Mizoram receive highest
rainfall as compared to other regions. The
rainfall of North Eastern region corres-
ponds to 510 km
3
water and Mizoram
occupies third place in the total rainfall
received , next to Arunachal Pradesh and
Meghalaya.
Annual water budget : Water budget of
the state is calculated as per the method
adopted by the Department of Agriculture
& Minor Irrigation, Government of Mizo-
ram as described below :
Annual average rainfall : = 2376mm
Interception losses @ 5% = 118.8mm
Balance = 2257.2mm
Actual evaporation = 1073.0mm
Balance = 1184.2mm
Ground water recharge (10%)= 118.4mm
Surface run off = 1065.8mm(22468 MCM)
Inland water resources : A large
number of lakes, streams and rivers are
found in this state. The rivers can broadly
be divided into two groups viz. rivers
flowing from South to North and rivers
flowing from North to South direction.
The major rivers/lakes flowing in this
state are Tuirial, Tuivawl, Tuivai, Tuirini,
Tuichang, Tlawng (Dhaleswari), Phai-
ruang, Chhimtuipui, Ngengpui, Kawrpui,
Tuisil, Tuipui, Tuikual, Tuisumpui, Tuithil,
Tuiphal. The water is available in these
sources all round the year, which can be
utilized for irrigation of crops in lean
season by lifting. Development of micro-
watersheds is being implemented to har-
vest the rainwater and subsequently
utilize the harvested water to enhance the
crop productivity in this state.
Development of irrigation facilities :
The construction of irrigation projects
was not taken up with priority until the
start of sixth Five year plan. The farmers
used to construct temporary diversions
and small earthen channels with their
collective effort to irrigate the fields. The
state government has constructed check
dams and minor irrigation projects on
small river basins at suitable locations for
efficient utilization of water to boost up to
crop production. According to 1999 -
2000 estimates, a total of 61 flow and 6
lift irrigation projects were constructed to
provide irrigation facilities to a command
area of 2919 ha. Around 38 projects were
under construction with an expected co-
mmand area of 1929 ha. for irrigation.
Not more than 10% of the annual run off
water has been economically utilized in
this region. Scarcity of storage structures,
unstable dam foundation, high sloppiness
of the hills, remoteness of the area, lack of
transportation facilities etc. limiting the
water conservation.
Ground water potential : Ground water
resources could not be economically tap-
ped because of undulating (rugged) hilly
terrains. The potentiality of ground water
resources is also not assessed properly.
Due to rocky substratum, tapping of
ground water by hand pumps at scattered
locations also not successful. Mizoram is
having a surface water potential of 31,291
mm
3
to irritate an area of 80,000 ha.
through different minor irrigation pro-
jects.
Harvesting of rainwater : Inspite of an
average rainfall exceeding 2000mm, the
state is facing water scarcity. Acute water
shortages are often experienced in a large
number of villages and towns both for
drinking and agricultural purposes. This
paradox has existed and in becoming
more pronounced due to rapid population
growth rate with a change in their living
style which has resulted in higher con-
sumption and requirement of water.
Harvesting of rainwater from roof top is a
traditional practice in Mizoram, which
meet the water requirement during rainy
season. But this type of harvesting unable
to meet all the basic requirements be-
cause of smaller roof areas from which
the water is collected. Collection of run off
water at downside the hill slopes in small
reservoirs and diversion into channels for
irrigation purpose. Construction of check
dams and minor irrigation projects on
small river basins at suitable locations
and the harvested water can be efficiently
utilized for agricultural and horticultural
crops.
Water harvesting in drainage lines : In
mid and low hills, topography drainage
lines were constructed to carry the run off
water from the high hills through channel
flow. For construction of suitable water
harvesting structures, it is necessary to
consider the catchment characteristics,
climatic parameters, channel hydraulics,
user areas and demands by the people.
Incidentally, if such structures were made
in series in a particular drainage line, it
will lead to a perennial flow at the
extreme downstream.
Water tank scheme : This scheme
consists of construction of tanks having a
dimension of 2.0 m diameter and 2.0 m
depth to collect rainwater and spring
water. GI pipe network is also provided to
carry water to individual fields. An expen-
diture of Rs. 75 lakhs was incurred during
the VIII Five year plan for constructon of
water tanks at different locations of
Mizoram.
Pumpset scheme : The state Government
started a subsidized scheme for lifting
water through diesel pumps by providing
a subsidy up to 50%. The state Govern-
ment has also been provided pipe net
work on 50% subsidy. The pipe used for
lifting water had a size of 25 mm to 250
mm diameter depending on the area to be
pumped.
Sprinkler or drip irrigation scheme :
The State Government has also been
introduced sprinkler or drip irrigation
scheme on subsidized basis to provide the
irrigation facilities to the horticultural
and plantation crops. Introduction of drip
irrigation system can also create scope for
taking up cash crops, which have better
price and storage characteristics. The
water stored at the top of the hill can be
delivered into the system by pipe
network.
Terrace cultivation : Construction of
terraces along steep slopes can help in
restricting erosion and water runoff.
Small streams flowing nearby the terraces
can be diverted for irrigation to the crops.
Terrace cultivation also conserves the
water and make available to the crops.
Maize is extensively grown in the
jhum lands as a mono crop as well as
mixed crop with other cereals, millets,
vegetables etc.. which produces very low
crop yields. After slashing, burning of
forest cover and clearing of stubbles in
the months of February - March, sowing
of seeds will start in the month of April
with the onset of monsoon rains.
WATER MANAGEMENT FOR
SUSTAINABLE PRODUCTION OF
MAIZE
Water management in context to
maize production can be defined as provi-
sion of optimum soil moisture condition
to realize a high yield. Water management
includes three components viz., 1) Con-
servation of soil moisture in situ, 2)
Irrigation, and 3) Drainage.
Thus, water management aims at
proper utilization of water, that may con-
served water in soil profile or irrigation
water, for optimum crop production. It
also includes removal of excess water
from the field to avoid water logging and
lack of aeration.
Maize is highly sensitive to water
stress and water logging. Submergence of
soil for 3-5 days during seedling to
flowering stages reduces the yield
considerably. Water requirement of the
crop is about 450 mm. Optimum deple-
tion of available moisture for scheduling
irrigation is 50% depletion of available
soil moisture from the soil surface (30-60
cm) on sandy loam to clay loam soils.
Irrigation requirement varies with the
type of soil and the season in which the
crop is grown. The critical stages for
water requirement are the early vegeta-
tive stage i.e. 20-40 days after sowing
(DAS), tasselling and silking stages (45-60
DAS). Maximum yield reduction was
recorded when moisture stress occurs at
tasselling (51%) and silking (48%)
followed by active vegetative stage (30%)
and milking stage (22%). Water stress at
seedling, knee-high or dough stage has
little effect. Irrigation scheduling at
IW/CPE ratio of 0.8 to 1.0 is recom-
mended for higher grain yield. In general,
irrigation of maize crop is not required in
NEH Region, but to realize more profit
and to facilitate double cropping, two
irrigations, one at pre-planting and the
other at post planting should be given. If
the crop has planted in early February, it
may require two post-planting irrigations.
Effect of mulching : The main effect of
mulching on soil moisture is to reduce
evaporation. In temperate regions, mul-
ches increase the soil temperature and
facilitate better crop growth. Mulching
not only conserves the soil moisture but
also reduces the weed growth, improves
the organic matter status and nutrient
availability. Locally available unwanted
plants can be used for mulching which is
very cheaper source.
Irrigation : The total irrigated area is
8000 ha which is very low as compared to
other North Eastern states. Only 12.3% of
net sown area in this state is having
irrigation potential. Optimum irrigation
practice for maximum plant growth will
maintain readily available moisture in the
surface soil as a means for facilitating
water uptake with minimum energy
expenditure and maximum availability of
essential nutrients from the soil. The
amount of irrigation water required
depends on soil moisture status and 50%
of the available soil moisture status.
Moisture stress during tasselling and
silking stage is more critical and cause a
drastic yield reduction. Initial seedling
stage and pre flowering are also critical
periods for irrigation. In general, 5 - 6 cm
depth of water is to be applied at each
irrigation. As the topography of the land
is undulating, irrigation could be given
through contour furrows, whereas on flat
land and terraces, irrigation could be
applied by furrow method. The crop
should not be over irrigated, otherwise it
would limit aeration and the crop may
suffer. The results of the experiments
(Table 3) indicated that provision of four
irrigations from pre-sowing to 45 DAS at
15 days interval significantly increased
the grain yields.
Table 3 : Effect of irrigation treatments on yield of maize
Treatment Grain yield No.of Irrigation water
(q ha-
1
) irrigations (cm)
T1 - Rainfed 10.77 Nil Nil
T2 - Pre plant Irrigation 15.36 1 7
T3 - T2 + one irrigation after 15 days 24.39 2 12
T4 Ts + one irrigation after 15 days 27.35 3 12
T5 T4 + one irrigation after 15 days 30.14 4 12
Drainage : The third important component of water management is drainage. The
purpose of drainage is to improve root environment of plants. For better crop growth the
soil moisture content should be near field capacity. Drainage includes the movement of
air into the soil as well as the removal of water. Maize is very sensitive to excess water
and hence it is advisable to plant on ridges in the field after establishment. Flooding/
waterlogging causes a rapid reduction in transpiration, reduces absorption of oxygen and
the plant nutrients with a corresponding increase in the CO
2
content of the soil, reduced
microbial activity and a reduction in the volume of soil from which nutrients can be
obtained. The experimental results showed that submergence of the soil for 3-5 days
during seedling or tasselling stages reduced the yields considerably.
In conclusion, management of water by adopting scientific methods, mechani-
zation and implementing modern technologies in conservation minimizes the water
scarcity problem. Conservation of water also helps in practising 2 to 3 crops in a calendar
year for self-reliance in agricultural production, which accelerates the economic
development of this state. Provision of irrigation at critical periods i.e. at kneehigh,
tasselling and silking stages improves the yield significantly. Subsequently, provision of
drainage at seedling and tasselling stages enhances the maize yields.
Table 1 : Classification of geographical area according to sloppiness
S.No. Slope Geographical area Percent of total area
(%) (ha)
1. 0-5 28594.50 1.36
2. 5-10 30602.50 1.45
3. 10-15 55620.50 2.64
4. 15-25 149033.25 7.07
5. 25-35 304711.50 14.45
6. 35-50 587637.85 27.87
7. >50 754732.75 35.80
8. Ridges 113745.25 5.40
9. Dissected low hills 83400.00 3.96
Total 2108078.10 100.0
Table 2 : Weather parameters in Mizoram.
Year Temperature ( ) Rainfall
Minimum Maximum (mm)
1986 18.78 28.05 2408.0
1987 19.03 28.58 2550.2
1988 19.37 28.35 2304.4
1989 18.73 27.23 1932.4
1990 18.86 27.53 2339.3
1991 19.36 26.31 2999.3
1992 20.26 26.21 2307.1
1993 21.58 24.99 3094.1
1994 21.61 26.64 1762.5
1995 21.66 26.88 2021.5
1996 21.37 26.87 2005.8
1997 18.33 27.69 2478.5
1998 18.66 26.65 2037.2
1999 18.80 28.27 2303.8
2000 20.12 26.81 3088.3
Mean 19.77 27.14 2375.5
KEIMAHNI
A. PROMOTION :
Heng kan officer-te hi promotion pek an ni a, kan lawmpui hle.
Sl/No. Name and Designation Promotion Place of Posting
1. Pu K. Zirliana, S.M.S.(Agro) D.A.O. Saiha
D.A.O, Aizawl West Office.
2. Pu Zoramthanga, A.E.O. S.D.A.O. Lunglei
Directorate of Agriculture.
B. TRANSFER AND POSTING :
Sl.No. Name and Designation Place of Transfer and Posting
1. Pu P. Bhattacherjee - T.O, K.V.K, Hnahthial
Principal, I.T.C., Hnahthial. i/c Research & Development
Cell, Directorate of Agriculture,
Aizawl.
2. Pu C. Thansanga - Principal, I.T.C., Hnahthial (Soil
Joint Director (L.U.B.), Survey & Remote Sensing) hna
Directorate of Agriculture. a kawp ang.
3. Pu C. Lalzarliana, - Joint Director (LUB), Directorate
T.O, K.V.K, Hnahthial of Agriculture, Aizawl.
i/c Research & Development
Cell, Directorate of Agriculture,
Aizawl.
4. Pu C. Lalniliana, D.A.O, Aizawl - Agronomist, Directorate of Agri-
West District, Aizawl. culture, Aizawl.
5. Pu Zahlira Hrahsel - D.A.O., Aizawl West District,
D.A.O. Saiha, Chhimtuipui Dist. Aizawl.
6. Pu K.L. Buatsaiha - S.M.S.(P.P.), Kolasib.
A.S.C, Directorate of
Agriculture, Aizawl.
7. Pu C. Lalnithanga - A.S.C, Directorate of Agriculture.
i/c State Biological Control Aizawl.
Laboratory, Neihbawi.
8. Pu K. Thankima - Insecticides Analyst, Directorate
S.D.A.O, Serchhip. of Agriculture, Aizawl.
9. Pu R. Lalnunzira - S.D.A.O., Serchhip
S.D.A.O, Darlawn.
10. Pu R.K. Nithanga - S.D.A.O., Darlawn
A.S.S.O, Directorate
of Agriculture, Aizawl.
11. Pu R. Vanlallawma - D.A.O., Office, Kolasib.
A.E.O, Bilkhawthlir.
12. Lalhmingmuana - East Lungdar Circle.
A.E.O, Zawlnuam.
13. Pu Lalnunmawia - Extension Section, Directorate of
A.A.I, Kolasib. Agriculture, Aizawl.
14. Pu M.K. Purkayastha, A.A.I. - Chemphai Agriculture Farm.
S.D.A.O, Bilkhawthlir.
15. Pu C. Lalthantluanga, A.A.I, - S.D.A.O., Office, Bilkhawthlir.
D.A.O, Office, Kolasib.
16. Pu Kumar Pradhan - D.A.O., Office, Aizawl West District,
Driver, Directorate of Agriculture Aizawl.
17. Pu Lalengzama - D.A.O., Office, Aizawl East District,
Driver, Directorate of Agriculture. Aizawl.
18. Pu R. Laltanpuia - D.A.O., Office, Aizawl East District,
Driver, Lunglei. Aizawl.
19. Pu Lalmawia - D.A.O., Office, Lunglei.
Driver, Directorate of Agriculture.
20. Pu Lalfakzuala - D.A.O., Office, Aizawl East District,
Driver, D.A.E., Office, Lunglei. Aizawl.
* Pu C. Lalthlamuana, S.M.S.(P.P) DAO Office, Kolasib chuan Jabalpur JNKVV,
Madhya Pradesh ah Ph.D (P.P.) a zir tan ve ta bawk.
C. SUNNA :
A hnuai a kan thawhpuite hian min boralsan a kan ui em em a an chhungte Pathian
in thlamuan zel se kan duhsak hle a ni.
1. Pu B.B. Limbu, Chainman, Directorate of Agriculture, Aizawl chuan Ni. 1
st
July,
2001 ah min boralsan.
2. Pu Jeff Media, A.A.I, D.A.O. Office, Saiha chuan Ni. 24
th
August, 2001 ah min
boralsan.
3. Pu Tlaolo, Peon, D.A.O. Office, Saiha chuan Ni. 6
th
September, 2001 ah min
boralsan.
D. PENSION :
Pu Rohmingliana, D.A.E, Lunglei chu 30
th
June, 2001 thleng a hna rinawm tak a
thawk zovin, Ni 1
st
July, 2001 atang khan pension in min chhuahsan ta.
E. EXCHANGE VISIT TOURS
Buh leh Bal thar chhuahna atan a lo/huan neih dan in hriatsak leh in zir tawnna
atan Mizoram State Agriculture Department leh Ministry of Agriculture & Cooperation,
Government of India tangkawp chuan a hnuaia tarlan ang hian thuang hnihin zinna
(Exchange Visit Tour) a buatsaih.
a. EXCHANGE VISIT (LONEITU TE TAN)
(a) Dt. 23.9.2001 a Aizawl chhuahsanin Dt. 27.9.2001 ah Bangalore
(Karnataka State) an tlawh a. Dt. 6.10.2001 ah Aizawl an lo thleng leh ta.
(b) Dt. 1.10.2001 a Aizawl chhuahsanin Hyderabad (Andra Pradesh State)
an pan a, Dt. 14.10.2001 ah Aizawl an lo thleng leh ta.
(c) Dt. 1.11.2001 a Aizawl chhuahsanin Punjab State khawpui te an tlawh
kual hnuah, 12.11.2001 ah Aizawl lo thleng leh tur a ngaih an ni.
b. EXCHANGE VISIT (EXTENSION FUNCTIONARIES TAN)
(a) Dt. 8.10.2001 hian Aizawl chhuahsanin Trivandrum etc. Kerela State
an pan a, Dt. 20.10.2001 ah Aizawl an lo thleng leh ta.
(b) Dt. 24.10.2001 a Aizawl chhuahsanin Bhopal (Madhya Pradesh) an
thleng ang a, Dt. 5.11.2001 velah Aizawl an lo thleng leh ang.
(c) Dt. 30.10.2001 a Aizawl chhuahsanin Hyderabad (Andra Pradesh
State) khawpui an tlawh ang a, Dt. 11.11.2001 velah Aizawl an lo let leh ang.
(d) Dt. 31.10.2001 a Aizawl chhuahsanin Coimbator, Chennai (Tamil
Nadu State) an tlawh ang a, Dt. 9.11.2001-ah Aizawl an lo let ang.
Loneitute tan tih ah hian Group khatah mi 15(farmers) Mizoram hmun hrang
hrang a mi tel tur a tih an ni a.
Extension Functionaries/Staff tinah hian Agriculture a Field Staff te Group khatah
mi 10 Mizoram hmun hrang hrang atang a thlan te tel tura tih an ni.
F. FAI LAWMMAN KAN DAWNG :
1) Kolasib District a Office fai inelna siam ah D.A.O. Office, Kolasib chu pakhat-
na a ni a; Office fai ber lawmman kan dawng, Ni 16.10.2001 khan D.A.O, Kolasib staff te
leh sawm bik te’n ruai nen an lawm a ni.
2) Lunglei District a Office fai inelna siamah D.A.E. Office, Lunglei pawh
pahnihna a ni a; Office fai lawmman pahnihna Certificate mawi tak kan dawng bawk.